نقش گاو در زندگي مردم دشت سيستان از گذشته تا حال از منظر باستان/مردم‌شناسي

The Role of Ox in the Life of the People of Sistan Basin from the Past to the Present from an Ethnoarchaeological Perspective

كشف پيكرك­‌هاي گاو كوهان‌دار، بقاياي كود حيواني و مقادير فراوان لايه­‌هاي خاكستر از محوطه­ تپه ­­دشت كه يكي از محوطه‌­هاي اقماري توليد سفال براي تمدن شهر سوخته به شمار مي­‌آيد، زمينه­ بكارگيري مطالعات باستان مردم‌­شناسي را در سيستان فراهم كرد. در اين مقاله با رويكرد باستان‌­شناختي و با استفاده از داده­‌هاي باستان مردم‌‌شناسي از جوامع پوياي سنتي عصر حاضر، ارتباط آن‌ها با ساختار جوامع ايستاي گذشته بررسي مي­‌شود و دستيابي به اطلاعات درباره كاربردهاي اين حيوان ارزشمند در ميان بوميان سيستان از گذشته تا عصر حاضر مورد توجه است. در پژوهش حاضر بر اساس محل گردآوري اطلاعات بر پايه­ دو روش ميداني و كتابخانه‌اي بر اساس ماهيت و روش مبتني بر تحقيق تاريخي، مشاهده­‌اي و تجربي، پيشينه­ تاريخي اين موضوع و تداوم آن در زندگي جوامع امروزي با تأكيد بر شواهد كشف‌شده از محوطه­ شهر سوخته و محوطه‌هاي اقماري آن همچون تپه ‌دشت، محوطه رود بيابان و تپه گرادزياني مطالعه شده است. بررسي‌هاي ميداني در روستاهاي اين منطقه نشان مي‌دهد كه اگرچه خشك سالي­‌هاي پي­‌در­پي در سيستان، پرورش اين گونه­ جانوري بومي را كمرنگ كرده است، اما نقش گاو در اقتصاد معيشتي، نيروي كار، سوخت و تغذيه­ مردم اين منطقه پررنگ بوده و در صورت فراهم شدن شرايط و ظرفيت­­‌هاي مناسب براي پرورش اين حيوان، گاو كوهان‌دار سيستاني پتانسيل بسياري در بهبود وضعيت معيشتي مردم منطقه و حتي كشور خواهد داشت.

Discovery of the clay figurines of humped ox, animal dung remains and the abundant amount of ash layers from the Tepe Dasht that is one of the peripheral sites for the production of pottery for the Shahr -i Sokhta civilization have provided the context for the use of Ethnoarchaeology studies in Sistan. Using an archaeological approach and Ethnoarchaeological data from the dynamic communities of the contemporary villages, the authors relate them to the structure of the static communities of the past and seek information about the uses of this valuable animal among the natives of Sistan from the past to the present. The present research is based on fieldworks and library data and its method is naturally proportionate to an observational-experimental- historical research aimed to study the historical background of this issue and its continuation in the life of modern societies with emphasis on the evidence discovered from Shahr-i Sokhta and its peripheral sites such as Tepe Dasht, Rud Biayaban and Gradziani. Filed studies in the villages of this region show that although successive droughts in Sistan have diminished the cultivation of this native animal species, its role in subsistence economy, bringing labor force and fuel and feeding the inhabitants of this region will be significant If the right conditions and capacities become provided for breeding the Sistani humped ox.