كليدواژه :
ابن‌عادل , زمخشري , اللّباب في علوم الكتاب , الكشّاف , كلام اشعري , اعتقاد اعتزالي
چكيده فارسي :
ابن‌عادل دمشقي، مفسّر قرن نهم در تفسير اللّباب في علوم الكتاب كه موسوعه‌اي از علوم مختلف بوده، از ديدگاه‌هاي ده‌ها مفسّر و اديب بهره‌مند گشته و در مواردي نيز به نقد و يا ردّ آن‌ها پرداخته است. يكي از اين مفسران، زمخشري معتزلي، نويسنده تفسير الكشّاف عن حقايق غوامض التّنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل در اوايل قرن ششم است. ابن‌عادل با وجود اعتراف به اهميت و برجستگي تفسير كشّاف و بهره‌مندي گسترده از آن، مناقشاتي را بر مبناي تفكر اشعري خويش در زمينه‌هاي اعتقادي به آن وارد كرده است. اين نوشتار با رويكرد نظري و به شيوه كتابخانه‌اي، به برخي نقدهاي ابن‌عادل بر زمخشري در مباحثي مانند چگونگي تبيين برخي آيات مربوط به صفات خداوند مانند مكر، غضب، استهزا، تعجب، تكبر، حيا، و نيز شفاعت و حوزه تعلق آن، آيات مربوط به اراده و اختيار انسان و نيز بحث رؤيت خداوند به عنوان يكي از پردامنه‌ترين جدال‌ها در تاريخ اسلام پرداخته و تأثير مباني و پيش‌فرض‌هاي اعتقادي در برداشت از آيات را در مواجهه دو تفسير نمايانده است. هم‌چنين برخي اختلاف نظرهاي دو مفسّر در حوزه ادبيات قرآني مطرح شده كه آن موارد نيز اساساً به چالش‌هاي عقيدتي- كلامي برمي‌گردد.
چكيده لاتين :
Ibn-ʿĀdil Dimashqī is a nineth-century Interpreter of the Qur’an and an expert scholar in various scientific fields, including Arabic literature, Islamic jurisprudence, principles of Islamic jurisprudence, as well as Islamic Hadith and narrations. Benefiting the viewpoints of dozens of the Qur’anic interpreters and other Islamic scholars, in some cases, he has criticized or refuted them in his own interpretation, namely al-Lubāb fī ʿUlūm al-Kitāb, which should be considered as a large encyclopedia of various Islamic sciences. One of the most famous Qur’anic interpreters who has been criticized by Ibn-ʿĀdil is Zamakhsharī, the early sixth-century author of a prominent Qur’anic interpretation, namely al-Kashshāf. Despite acknowledging the importance and prominence of the work and referring it widely and frequently, Ibn-ʿĀdil has emerged notable controversies over it in terms of theological thoughts based on his Ash’arite presuppositions. One can consider in this regard, for example, their contradictory interpretations concerning some divine attributes that have been mentioned by the Qur’an, such as deceive, anger, mock, arrogance, as well as other Islamic conceptions including intercession and human free will. Using a speculative approach and desk research method, as well as introducing both interpretative works, the present article suggests some examples of Ibn-ʿĀdil’s theological and literary critiques of Zamakhsharī and analyzes the effects of his preferred religious beliefs on his perceptions of the Qur’anic verses, especially in the field of their conflict points.
