جرايم سودمدار در سنجه انتخاب عقلاني و روان‌شناسي تكاملي

Instrumental Crimes in terms of Evolutionary Psychology and Rational Choice Theory

نظريه‌هاي انتخاب عقلاني در تبيين جرايم سودمداري مانند كلاهبرداري، خيانت در امانت و ساير جرايم مالي، تبيين‌هاي نسبتاً موفقي ارائه مي‌دهند؛ چراكه بر توانايي مرتكب جرم در محاسبۀ هزينه و فايده تكيه دارند كه اين موضوع با ماهيت مالي جرايم سودمدار همخواني قابل‌ملاحظه‌اي نشان مي‌دهد. بااين‌حال پيش‌فرض اساسي يك نظريۀ مبتني‌بر انتخاب عقلاني اين است كه افراد به‌عنوان كنشگران آگاه و محاسبه‌گر هميشه بايد با خودمحوري رفتار كنند؛ اما اين پيش‌فرض با واقعيت اجتماعي انسان همخواني ندارد چراكه ميزان رفتارهاي همكارانه در جوامع انساني بسيار گسترده است. در حقيقت نظريه‌هاي انتخاب عقلاني در تبيين فرايندهاي شناختي مرتبط با تصميم‌گيري مجرمانه چندان موفق عمل نمي‌كنند. از سوي ديگر روان‌شناسي تكاملي به‌عنوان يك رويكرد تعاملي تلاش مي‌كند اين موضوع را تبيين كند كه رفتارهاي فرصت‌طلبانه كه منتهي به جرايم سودمدار مي‌شوند محصول جانبي راهبردهاي پايدار همكارانه به‌شمار مي‌روند؛ راهبردهاي پايدارِ همكارانه درنتيجۀ سازكارهاي روان‌شناختيِ تكاملي مانند نظريۀ ذهن، همدلي و احساس انصاف‌ و به‌منظور انطباق انسان‌ها با محيط‌زيست پيچيدۀ آنها به‌وجود آمده‌اند. اين سازكارها زمينۀ ثبات و انتقال رفتارهاي همكارانه را در اجتماع به‌وجود مي‌آورند؛ اما همين سازكارها درصورت نياز، ابزار كافي براي اجراي راهبردهاي فرصت‌طلبانه را نيز در اختيار انسان قرار مي‌دهند. اين دو دسته راهبرد به لحاظ نحوۀ اجرا، به شدت پويا هستند و در يك نبرد تسليحاتي دائمي براي بهبود روش‌هاي خود قرار دارند. پژوهش پيش‌رو از يك روش توصيفي ـ تحليلي بهره مي‌گيرد. همچنين از حيث جهت‌گيري، بنيادين محسوب مي‌شود. روش جمع‌آوري داده‌ها كتابخانه‌اي است.

The rational choice theories are empowered on explaining the instrumental crimes such as fraud, malversation and other financial crimes. It is due to the consonant of economic human as agent who can evaluate the costs and benefits of consequences his behavior and the financial nature if instrumental crimes. One of the crucial assumptions of rational choice theory is to consider human being as people who are aware and their behavior is egoistic. There is not any harmony between the real society and mentioned assumption, as we can see there are lots of cooperative behaviors among people. The rational choice theories are not successful in explaining criminal decision making cognitive process. On the other hand, evolutionary psychology as an interactional approach tries to explain that the fraudulently behaviors which end to instrumental crimes, are emerge from cooperative and sustainable strategies. Cooperative and sustainable strategies are emerged as the consequences of evolutionary psychological mechanism such as theory of mind, empathy and the sense of fairness that are related to cooperative strategies. In some cases these mechanisms pave the way for transmission and stability of cooperative behaviors; but in some occasions they provide necessary situation for executing free riding strategies for people. This is a descriptive analytic study that is based on fundamental orientation. The data of this paper has been collected based on secondary resources.