شگردهاي زباني ناصرخسرو در گشايش و رهايش براي انتقال مفاهيم ايدئولوژيك

Naser Khosrow's linguistic tricks in "Goshayesh and Rahayesh" to convey ideological concepts

«گشايش و رهايش» اثري منثور از ناصرخسرو قبادياني (وفات 481 ه.ق.) است كه در موضوع كلام اسماعيليه نوشته‌شده‌است. نويسنده كه براي تبليغ رسالت خود از افكار فلسفي و كلامي و بحث و جدل استفاده ­كرده، از ظرفيّت زبان و عناصر آن در اين كار، بهره‌برده‌است. ناصرخسرو در كتاب گشايش و رهايش، با گزينش ساخت‌هاي زباني مناسب، عقايد و انديشه‌هاي خويش را به گونه‌اي مؤثّر بيان كرده‌است. اين پژوهش، ضمن اينكه به بررسي ويژگي‌هاي اين كتاب در پيوند با عناصر ايدئولوژيك درون‌متني مي‌پردازد، بر آن است كه شگردهاي زباني ناصرخسرو را در انتقال مفاهيم ايدئولوژيك به مخاطب نشان‌دهد. پرسش پژوهش حاضر اين است كه در ساختار زباني گشايش و رهايش، ايدئولوژي نويسنده چگونه بازتاب يافته‌است؟ كدام عناصر نحوي مورد توجّه نويسنده بوده‌اند؟ ناصرخسرو از چه آرايه‌هاي ادبي براي بيان مفاهيم ايدئولوژيك خويش بهره‌برده‌است؟ نتايج اين مقاله بيانگر آن است كه ايدئولوژي در گشايش و رهايش به طور صريح بازتاب يافته‌است. بهره‌گيري از برهان‌هاي عقلي و نقلي و نيز رمزگان فلسفي و كلامي سيطرة انديشه‌هاي ايدئولوژيك را بر متن نشان مي‌دهد. در سطح نحوي، وجوه افعال، صداي دستوري و عناصر تأكيدي، تصوير گويايي از بار ايدئولوژيك متن را به مخاطب عرضه مي‌كند. گستره انديشه‌هاي ايدئولوژيك، در سطح بلاغي نيز تنوّع كلامي را به آرايه‌هايي كه ظرفيّت قابل توجّهي براي تشريح نوع نگرش و جهان‌بيني نويسنده دارند، محدودكرده‌است؛ بنابراين، از آن دسته از صناعات بلاغي كه سبب ابهام و چندوجهي شدن متن مي‌شوند، در گشايش و رهايش، نشاني ديده نمي‌شود.

Goshayesh and Rahayesh is a prose work by Naser Khosrow Ghobadiani written on Ismailia rhetoric. The author promotes philosophical thoughts in a polemic manner, and takes advantage of the potentials and elements of the language to serve his purpose. In the book Goshayesh and Rahayesh, the ideas are expressed with appropriate linguistic constructions. This study investigates the aesthetic properties of the book in relation to ideological issue and examines the author’s linguistic strategies of conveying his points of view. According to the tenets of the text, the research questions to answer are ‘How does the linguistic structure of Goshayesh and Rahayesh reflect the author's ideology?’, ‘Which syntactic elements were of interest to the author?’, ‘With respect to the language of the book, what literary devices are used?’ and ‘What literary arrays has Naser Khosrow used to express her ideological concepts?’ The results of the study indicate that ideology is explicitly reflected in Goshayesh and Rahayesh. The use of rational and narrative arguments as well as philosophical and theological codes shows the dominance of ideological concepts in the text. At the syntactic level, the aspects of verbs, grammatical sounds and accent elements provide a clear picture of the ideological burden of the text. The range of the ideological concepts at the rhetorical level has also limited theological diversity to arrays that have considerable ability to describe the author's attitude and worldview. Therefore, those rhetorical industries that cause ambiguity and multifaceted texts are not seen in Goshayesh and Rahayesh.