كاربرد لغز و معما در شعر مجد همگر

Application of riddles in Majd Hamgar’s poems

لُغز، چيستان و معمّا از ديرباز مورد توجّه غالب گويندگان فارسي‌زبان بوده‌اند؛ يكي از شاعراني كه توجّه خاصّي به اين امر داشته و به قولي، از نخستين كساني بوده است كه با جدّيّت آن را دنبال كرده، مجد همگر (686-607 ﻫ.. ق.) است. وي نمونههاي قابل توجّهي از لغز و چيستان و معمّا را در قالبها و اوزان مختلف شعري سروده و با به كاربردن انواع صناعات ادبي و برخي از شگردهاي معمّاپردازي و... ، نوآوريهايي عرضه داشته كه باعث شده است به عنوان طلايه­دار معمّاسرايان بعد از خود شناخته شود. از نوآوريهاي او، مي‌توان به معمّاهايي كه با لغز تلفيق شدهاند، اشاره كرد. در هيچ يك از تاريخواژه­ها (مادّهتاريخها)ي وي، مادّهتاريخ معمّايي مشاهده نميشود. اين امر بيانگر آن است كه در قرن هفتم، سرودن مادّهتاريخ معمّايي، آنگونه كه در قرون بعد توجّه برخي از شاعران را به خود معطوف داشته، رايج نبوده است. جستار حاضر به بررسي محتوا و ساختار لغز، چيستان و معمّا در اشعار مجد همگر اختصاص دارد كه در آن، ابتدا مباحثي دربارة سير لغز و معمّا و بيان پيشينة آنها در شعر فارسي مطرح گرديده، آنگاه با روش تحليلي - توصيفي كاربرد اين دو مقولة ادبي، همچنين شگردها و شيوههاي شاعر در سرودن لغز و معمّا در شعر وي بررسي شده است.

Riddle or enigma is a specific genre that has attracted the attention of many Persian composers since old times. The present research deals with the content and structure as well as the formulation of this element in the poems of Majd Hamgar (607-686 A.H) as one of the eminent poets of Yazd during the 7th century. At first, we discussed the function of riddle and enigma and their background in the Persian poetry. Then, based on library research through a descriptive-analytic method, the use of this literary genre is explored in Majd Hamgar’s poetry, and the ways of creating riddles are detected. The results of the research show that the poet has some outstanding samples of riddles and enigmas composed through different poetic forms and meters. Majd Hamgar has displayed so much innovation that it makes him a pioneer of riddle writing and a model for the later poets. Among these innovations, one can point to riddles incorporated with enigma. In his chronographs, however, no riddle can be seen, indicating the rare cases of making this kind of chronographs.