نشانه‌شناسي ارتباطات بينافرهنگي صفويان و گوركانيان با استناد بر آثار نگارگران مهاجر ايراني در دربار گوركاني

A Semiotic Study of Mughal and Safavid Intercultural Interactions (Considering the Works of Iranian Immigrant Painters to the Mughal Court)

ايران و هند سابقۀ طولاني در تعاملات فرهنگي دارند، ولي مهاجرت تعداد زيادي از هنرمندان و نخبگان صفوي به دربار گوركاني در خلال قرن‌هاي دهم و يازدهم هجري، نقطۀ عطفي در تاريخ اين ارتباطات فرهنگي به شمار مي‌رود. اهميت اين تعاملات فرهنگي در بهره‌گيري از زبان فارسي به‌عنوان زبان رسمي دربار گوركاني و انتقال كانون نوآوري‌هاي ادب فارسي از ايران صفوي به هند گوركاني به‌وضوح نمايان است. بر مبناي اين پيشينۀ موجود، هدف پژوهش حاضر آن است كه با واكاوي ويژگي‌هاي سبكي و عناصر بصري آثار نگارگران ايراني در دربار گوركاني و پيگيري سير تحول سبك و نقش‌مايه‌‌‌‌ها در آثار اين هنرمندان و پروژه‌هاي تحت نظارتشان، به تبيين جايگاه هريك از فرهنگ‌هاي دخيل و قابل رؤيت در اين آثار بپردازد. بر اين اساس نمونه‌هاي پژوهش با رويكرد نشانه‌شناسي فرهنگي مورد مطالعه قرار گرفتند. در اين رويكرد، نگارگري دربار گوركاني به‌عنوان «متن بينافرهنگي» و فرهنگ گوركاني به‌عنوان مركز يا به‌عبارتي «خويشتن» در نظر گرفته شدند، درحالي‌كه فرهنگ ايراني و فرهنگ هندو «ديگري» محسوب گشتند. نتيجه آنكه گوركانيان با آرماني‌سازي فرهنگ فارسي كه در آن زمان مقبوليت و جايگاه خاصي در جهان اسلام داشت، سعي داشتند بر تمايز خود با فرهنگ ديگري هندو تأكيد كنند. اين فرايند به جذب كامل فرهنگ فارسي و طرد كامل ديگري هندو در نگارگري گوركاني منجر نشد تا آنجا كه به‌رغم غلبۀ عناصر و تركيب‌بندي‌هاي ايراني، نگارگري گوركاني بسيار طبيعت‌گراتر از همتاي پارسي‌اش مي‌باشد. نگارگري گوركاني يك متن بينافرهنگي است كه در آن فرهنگ ايراني و به‌تبع آن فرهنگ مغولي (به‌واسطۀ همزادپنداري خودش با فرهنگ ايراني) در مركز و فرهنگ هندو در حاشيه است، ولي اين متن هويتش را از جابه‌جايي مداوم مرزهاي مركز و حاشيه مي‌گيرد.

Iran and India enjoy a long history of cultural interactions. Meanwhile, the migration of many Safavid artists and elites to the Mughal court, and the promotion of the Persian language in India are marked as turning points in the history of Indo-Iranian cultural relations. Iranian migrant painters had a privileged position in the Mughal court by creating many works and educating many apprentices. Considering the works of Iranian immigrant artists in the Mughal court as an intercultural text, this study has tried to examine the Mughal court painting thorough intercultural semiotics. The main purpose is to find the Mughal approach in cultural relations with Iran and to identify the limits and roles of each culture involved in these interactions. For this purpose, samples of the works of Iranian painters or projects under their supervision in the Mughal court were studied with a cultural, semiotic approach. The Mughal fascination with Iranian culture and art at the Indian court provided favorable conditions for the influence of Iranian artists, elements and compositions. Furthermore, the Mughal painting is considered much more naturalistic than its Persian counterpart. As a result, the Mughal tried to emphasize their difference from Hindu culture, as “the other”, by idealizing Persian culture, which at that time had immense popularity and position in the Islamic world. This process did not lead to the complete absorption of Persian culture and the total rejection of Hindu culture in Mughal paintings; hence, the elements of Indian painting in Mughal art were still visible. Mughal painting is an intercultural text in which Iranian culture and consequently Mongol culture (due to its identification with Iranian culture) is centralized and the Hindu culture left to the sideline. Yet, this text reclaims its identity from the constant interchange of the center’s and margin’s borders.