سير تكوين قاب‌بندي و فضابندي در آثار تذهيب تاج‌الدين محمدحيدر شيرازي

The Evolution of Framing an‎d Space in The Works of Tajuddin Mohammad Haidar Shirazi

تذهيب يا زراندودكاري از شاخه‌هاي هنر نقاشي ايراني محسوب مي شود. هنرمندان زيادي در ادوار مختلف تاريخ ايران در اين هنر مهارت داشته‌اند و آثار فاخري را برجاي گذاشته اند كه اغلب در حاشيه نگاره‌ها، متنون ادبي و قرآني كار شده است. از جمله مذهبان ايران در دوران صفوي و در مكتب شيراز تاج‌الدين محمدحيدر مذهب شيرازي(قرن 11هجري قمري) بوده است كه آثار كم‌نظير و متفاوتي را از خود به يادگار گذاشته‌ است. در اين پژوهش به تفكيك فضاهاي رنگي و قاببندي و فضابندي آثار تاجالدين حيدر موجود در موزه توپ‌قاپي پرداخته شده است كه از مهم ترين دغدغه‌هاي هنرمندان مذهب به شمار ميآمده است. اين پژوهش به روش توصيفي- تحليلي نوشته شده قصد دارد به اين سوالات پاسخ دهد كه اولا تفاوت بين اصلاحات فني قالب، فضابندي و قاب‌بندي چيست، ثانيا تاج‌الدين محمد حيدر شيرازي در آثارش از چه نوع قالب‌ها، فضابندي و قاب‌بندي استفاده كرده است و ويژگي قاب‌بندي آثار وي چيست؟ با توجه به نتيجه انجام گرفته تفاوت قالب، فضابندي و قاببندي در اين است كه منظور از قالب فرم كلي و نهايي اثر تذهيب است و فضابندي يعني تفكيك فضاي كلي اثر به بخش‌هاي كوچكتر و قاب بندي به معناي استفاده از جداول، نقوش، اسليمي ها و غيره براي تزيين بخش‌هاي فضابندي شده است. همچنين با توجه به تحليل‌هاي صورت گرفته در آثار تاجالدين حيدر بيشتر از حاشيه هندسي، قاب اسليمي و قاب‌هاي كنگرهدار استفاده كرده است. ضمنا با توجه به محاسبات و اندازه گيريهاي انجام شده نيز مي توان گفت كه به طور ميانگين بين 30 تا70 درصد فضا به حاشيه اختصاص داده شده و همچنين متن آثار هم به طور ميانگين بين 30 تا 60 درصد فضا را اشغال كرده است كه نشان مي‌دهد وي از قاعده مشخصي در فضابندي استفاده نمي‌كرده و بيشتر سعي در خلق آثار متنوع و متفاوتي داشته است.

Illumination or gilding is a work of Iranian painting. Many artists in different periods of Iranian history have been skilled in this art and have left delicate and magnificent works that are often done in the margins of paintings, literary and Quran texts. Among the illuminator of Iran during the Safavid period and in the school of Shiraz, Taj al-Din Mohammad Haidar the illuminator of Shiraz (11th century AH), which have left various glorious works, some of which are kept in the Qapi Ball Museum in Istanbul. In this research, the separation of color spaces and the framing and spacing of Taj al-Din Haidar's works have been dealt with, which is one of the most important concerns of illuminator artists. This research has been written in a descriptive-analytical method and the questions that have been answered in this research are: firstly, what is the difference between technical modifications of molding, spatialization and framing, and secondly, what kind of spatialization and framing is used by Taj al-Din Mohammad Haidar Shirazi in his works? an‎d what is the characteristic of framing his works? According to the result, the difference between the template, spacing and framing is that the template is the general and final form of the illumination and the spacing is the separation of the spaces of the general form and the framing is the use of tables, roles, Islamics, etc. in the form. It is general, and also according to the analyzes done in Taj al-Din Haidar's works, geometric margins, Islamic frames and congressional frames have been used more. Also, according to the calculations and measurements performed, it can be said that on average between 30 to 70% of the space is allocated to the margin and also the text of the works occupies an average of 30 to 60% of the space. Which shows that he did not use a specific rule in spatial planning and mostly tried to create diverse and different works