كاركرد فرهنگ و زبان عامه در تكوين گفتارنوشت‌هاي عرفاني (بر اساس معارف بهاء ولد، معارف ترمذي، معارف سلطان‌ولد)

The Function of Public Language and Culture in the Evolution of Mystic Verbal Speeches )Based on Bahavalad Ma’arif, Tirmidhi Ma’arif, and Sultan Walad Ma’arif(

فرهنگ و زبان عامه مرزهايي مشترك و متداخل با ادب رسمي دارد و تعامل اين دو حوزه با يكديگر در تاريخ ادبي ما همواره وجود داشته­؛ اما در برخي جريان­هاي سبكي و فكري اين تعامل پررنگ­تر بوده است. يكي از گونه ­هاي نثر كه پيوندي عميق با ساحت زبان و فرهنگ عامه دارد گفتارهاي شفاهي اهل عرفان است كه برخي با نام «معارف» شهرت يافته ­اند. نقش ­پذيري از اين ساحت تنها منحصر به استفادۀ زيبايي­شناسانه از چند عنصرِ متاثر از فرهنگِ زيستِ گوينده نيست؛ بلكه پيوندي استوار با روساخت و زيرساخت اين آثار دارد. نوشتۀ حاضر به­روش توصيفي­تحليلي و با هدف درك و شناسايي بهتر تعامل ادب رسمي و ادب عامه در حوزۀ ادب عرفاني به واكاويِ سه اثر معارف بهاء­ولد، معارف محقق­ترمذي و معارف سلطان­ولد پرداخته ­است. جست ­وجو در رشته­ هاي درهم­تنيدۀ اين متن­­ ها با حوزه ­هاي فرهنگ و زبانِ مردم و تحليلِ بسترها و اجزايِ ساختِ تصاوير آفريده ­شده افزون بر آشكار ساختن جزيياتي ارزشمند و گاه فراموش ­شده از زبان و فرهنگ عامه و تحولات آن در گذر زمان، در فهم بهتر اين متون و شناخت دقيق­تر ساختار انديشگاني و فرهنگي گويندگان آن نيز سودمند بوده و رويكردهاي مردم­گرايانۀ ايشان را هم پديدار ساخته­است.

Public culture and language have conventional and intersecting boundaries with formal literature, and the interaction between these two fields has always existed in our literary history. However, such interaction has been more salient in some intellectual trends and genres. One genre of prose that is deeply linked to the public language and culture is theosophists’ verbal speech, part of which is known as “Ma’arif”. The influence that the public language and culture has on these texts is not just limited to the aesthetic use of a few elements or the speakers’ lived culture. Rather, it has a strong association with the substructure and superstructure of these works. The present research is an analytic-description study aimed at a better perception and identification of the interaction between formal and public literature in the area of mystical literature through analyzing three works of Baha valad Ma’arif, Burhan al-Din Muhaqqiq Tirmidhi Ma’arif, and Sultan Walad Ma’arif. Scrutiny into the text lines interwoven into the areas of public culture and language and analysis of the ground and elements of created pictures revealed precious and perhaps forgotten details about public language and culture and its development through time. Furthermore, such analysis has been useful to understand these texts and to recognize the structure of their speakers’ thought and culture, besides disclosing their anthropological tendencies.