پايايي و پويايي كماليسم در سياست خارجي معاصر تركيه

افزايش نفوذ احزاب اسلام‌گرا از اواخر دهه‌ي 1980 ميلادي و به‌ ويژه به قدرت رسيدن حزب اسلام‌گراي عدالت و توسعه در جمهوري تركيه از اوايل هزاره‌ي كنوني، پرسش‌هاي گوناگوني را راجع به سرنوشت ايدئولوژي مورد ترويج نخستين رهبران اين كشور، كه به نام بنيان‌گذار آن، مصطفي كمال آتاترك، كماليسم خوانده مي‌شود، برانگيخت؛ زيرا اين ايدئولوژي بر نوعي سكولاريسم بنا شده بود و مدرن‌سازي تركيه به شيوه‌ي غربي را در دستور كار داشت. استمرار حضور حزب يادشده در رأس هرم قدرت در سال‌هاي متمادي نيز پرداختن به اين مسئله را ضروري‌تر كرده است. اين پژوهش در تلاش براي پاسخ به اين پرسش است كه «كماليسم در عرصه‌ي سياست خارجي معاصر تركيه از چه جايگاهي برخوردار بوده است؟» و در اين راه با جست‌و‌جوي داده‌هاي مختلف در مورد مهم‌ترين عرصه‌هاي سياست خارجي اين كشور، به ارزيابي اين فرضيه پرداخته است كه «اگر چه كماليسم هنوز ايدئولوژي قدرتمندي در سياست خارجي تركيه بوده اما تعديل‌‌هايي را نيز شاهد بوده و از برخي جهات با افول مواجه شده است». بازه‌ي زماني پژوهش حاضر، از تأسيس حزب رفاه، مهم‌ترين سلف حزب عدالت و توسعه، توسط نجم‌الدين اربكان در سال 1987 آغاز شده است. اين پژوهش به روش توصيفيتحليلي انجام گرفته است و جمع‌آوري داده‌هاي مورد‌نياز، به طريق اسنادي و كتابخانه‌اي بوده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان دادند كه شش اصل تشكيل‌دهنده‌ي كماليسم، يعني مردم‌گرايي، ملي‌گرايي، دولت‌گرايي، جمهوري‌خواهي، لائيسيته و انقلابي‌گري از پايايي يكساني در سياست خارجي معاصر تركيه برخوردار نبوده و براي سياست‌ورزان اين كشور ميزان متفاوتي از اهميت را دارا بوده‌اند.