تبيين جرائم غيرسودمدار در سنجۀ روان‌شناسي ‌تكاملي و نظريۀ انتخاب ‌عقلاني

نظريه‌هاي انتخاب ‌عقلاني در پرتوي سادگي و كارايي روش خود، جايگاه ويژه‌اي در جرم‌شناسي دارند. بااين‌حال، در تبيين جرائم غيرسودمدار چندان موفق عمل نمي‌كنند. ديدگاه غالب، اين عدم موفقيت را در ماهيت غيرعقلانيِ جرائم غيرسودمدار جستجو مي‌كند، اما ديدگاه روان‌شناسي ‌تكاملي علت را مشكلات روشيِ موجود در نظريه‌هاي انتخاب ‌عقلاني مي‌داند. از همين رو، ديدگاه اخير، با ارائۀ يك روش تعاملي تلاش مي‌كند نقاط ضعف نظريه‌هاي انتخاب ‌عقلاني را در تبيين جرائم غيرسودمدار پوشش دهد و با ارائۀ يك روش كارا و منطبق با واقع، ضمن تبيين جرائم غيرسودمدار، خود را به‌عنوان مكملي قابل‌اتكا براي نظريه‌هاي انتخاب ‌عقلاني معرفي نمايد. پژوهش پيش ‌رو، تلاش دارد در ابتدا به اين مسئله بپردازد كه چرا نظريه‌هاي انتخاب ‌عقلاني در تبيين جرائم غيرسودمدار موفق عمل نمي‌كنند و پس از آن به اين پرسش پاسخ گويد كه آيا مي‌توانيم جرائم غيرسودمدار را در قالب يك نظريۀ عقلانيِ تكاملي درك كنيم؟ روش مورد استفاده در اين مقاله، توصيفي است و باتوجه به اينكه ادبيات جرم‌شناسي را گسترش مي‌دهد، بنيادين محسوب مي‌شود. اين پژوهش به‌صورت كتابخانه‌اي صورت مي‌پذيرد. در نوشتۀ پيش ‌رو، نشان داده ‌شده است كه انسان اقتصادي به‌عنوان يك نمونۀ علمي، انطباق چنداني با واقعيت‌هاي مرتبط با فرايند تصميم‌گيري مجرمانه ندارد؛ چراكه اصولاً سازوكارهاي شناختي انسان به‌گونه‌اي طراحي نشده‌اند كه بتواند پيش از ارتكاب جرم اقدام به محاسبۀ دقيق سود و زيان رفتار خود كند. در نقطۀ مقابل، روان‌شناسي ‌تكاملي با استفاده از عقلانيت سازشي مي‌تواند سازوكارهاي روان‌شناختي مرتبط با جرائم غيرسودمدار را به‌خوبي تبيين كند و نقش آن‌ها را در فرايند تصميم‌گيري مجرمانه نشان دهد.