بازبينيِ سازه‌اي بناي موسوم به ارك عليشاه در تبريز: (ارزيابي انتقاديِ منطق حضور تاق در بزرگ‌ترين دهانه‌ي آجري جهان اسلام)

بر اساس آنچه در نتايج پژوهش هاي پيشين در زمينه هاي تاريخ معماري و باستان‌شناسي به چشم مي خورد؛ بزرگ‌ترين تاق آجريِ جهان اسلام طيِ دوره ايلخاني (654-750 ه.ق)، در بقاياي امروزيِ منسوب به عليشاه جيلاني وزير سلطان محمد خدابنده اولجايتو و در شهر تبريز اجرا شده است. در پژوهش پيشرو با اثبات ضعف سازه‌اي حجم معماريِ منسوب به عليشاه جهت اجراي چنان تاق عظيمي در دهانه‌اي نزديك به سي متر، ضمن آنكه نتايج مطالعات پيشين مورد ترديد واقع شده است، عدم انطباق بقاياي معماري امروزي با مسجد اشاره شده در متون تاريخي تأييد شده است. بدين ترتيب پس از پاسخ‌دهي به اين مسئله كه آيا حجم آجري منسوب به عليشاه جيلاني قابليت اجراي چنان تاقي را داشته است يا خير، ضمن آناليز استاتيكي و تحليل مشخصات سازه‌اي بقاياي معماريِ موجود و مقايسه نتايج به‌دست‌آمده با گزارش‌هاي تاريخي پيرامون مسئله تاق در بناي مزبور، نتايج اين پژوهش نقش تعيين‌كننده‌اي در بازبينيِ هويت معماري اين بنا داشته است. مطابق نتايج به‌دست‌آمده، تنش حاصل از بارگذاريِ ناشي از وزن هر نوع تاق در بناي مورد نظر، فراتر از پتانسيل‌هاي مكانيكيِ سازه بوده و منجر به فروپاشي پايه‌ها در هر شرايط خواهد شد. از اين ديدگاه، هيچ نوع پوششي از نوع تاق در هيچ بازه زماني در بقاياي معماري منسوب به عليشاه جيلاني قابل اجرا نبوده است به نظر مي‌رسد گراور طراحي‌شده توسط شاردن بيانگر تصوير دقيقي از بناي عليشاه قبل از الحاق بخش جديد جنوبي بدان باشد و اتصال بخش جنوبي پس از اوايل قرن هفدهم ميلادي (سال ترسيم اين گراور) صورت گرفته است و هيچ رابطه‌اي ميان بقاياي امروزي منسوب به عليشاه و مسجد ساخته‌شده توسط عليشاه وزير با بزرگ‌ترين تاق آجري جهان اسلام وجود ندارد؛ به همين ترتيب، نمي‌توان حجم معماري U شكل در تبريز را به عليشاه جيلاني نسبت داده و متعلق به او دانست.