استراتژي نظامي در امپراتوري ساساني

بحث در ارتباط با برنامه ريزي، اجراي صحيح و كارآمدي استراتژي هاي يك حكومت، همچون تعريف واژۀ استراتژي كار بسيار دشواري است. داشتن قواي نظامي نيرومند و بهره‌مندي از انواع جنگ‌افزارهاي كارآمد و روزآمد، همواره يكي از آرمان‌هاي حكومت‌ها در طول تاريخ بوده است. نظام‌هاي حاكم بر ايران نيز از اين قاعده مستثني نبوده‌اند و سرمايه‌هاي مالي و انساني خود را براي نيل به اين اهداف به كار برده‌اند. پادشاهي ساساني، آخرين حكومت ايراني دنياي باستان پيش از حمله اعراب كه از نظر وسعت جغرافيايي پس از شاهنشاهي هخامنشي، پهناورترين و قدرتمندترين دولت حاكم بر ايران بود، در بسياري از جنبه‌هاي نظامي پيشرفته‌تر از حكومت‌هاي پيش از خود بود؛ اما ساسانيان بدون برنامه‌ريزي‌هاي دقيق استراتژيك نمي‌توانستند چنين موفق در مسائل نظامي ظاهر شوند. حال پرسش اين است كه ساسانيان در راستاي حفظ و تداوم حكومتشان چه استراتژي نظامي را اتخاذ كرده بودند؟ پرسشي كه پاسخ بدان را مي توان در انواع استراتژي هاي كلان، بلندمدت و كوتاه مدت آنان خلاصه كرد. اگرچه استراتژي بسيار متخاصمانۀ حكومت ساساني چندان با تئوري هاي امروزي هماهنگ نيست، اما در دورانِ بسيار متزلزل باستانِ متأخر، مفيد و كارآمد بوده است. بدون داشتن اين استراتژي كلان، پادشاهان ساساني نمي توانستند به تعداد بي شماري پيروزي بادوام و چشمگير دست يابند. آنها همچنين از طريق كاربرد اين استراتژي جايگاه خاندان سلطنت را در ميان اشرافيت سنتي (خاندان هاي فئودال)، روحانيان، جنگ آوران، بزرگان و غيره حفظ و تقويت نمودند. در اين جستار برآنيم تا با رويكرد توصيفي تطبيقي تحليلي در پرداختن به پرسش مطروحه، انواع استراتژي و تاكتيك هاي ساسانيان را تبيين كرده و نقش آنها در قدرت، ضعف، دوام يا زوال امپراتوري را بررسي كنيم. نتيجۀ اين جستار به طور كلي كارآمدي انواع استراتژي و تاكتيك هاي ساسانيان را در ادوار اوليه و ميانۀ اين حكومت نشان مي دهد؛ اما خطاهاي استراتژيك برخي پادشاهان در اواخر دوران ساساني و چند سده پافشاري در ادامه و تكرار استراتژي كلان موجبات تضعيف حكومت را فراهم آورد.