امكان معرفت به حقيقت اشياء از ديدگاه ابن‌سينا

يكي از مسائل بسيار اساسي در فلسفۀ ابن‌سينا امكان شناخت حقيقت موجودات ازطريقِ تعريف ماهوي به حدّ تام است. تعريف در نظام حكمت سينوي مبتني بر پذيرش ذاتيات و انطباق معلوم بالذات با معلوم بالعرض است و مسئلۀ انطباق نيز از فروعات علم حصولي است. ابن‌سينا در برخي عبارت‌هاي خود وقوف به حقايق اشيا را خارج از قدرت بشر دانسته و تعريف به حد را متعسّر و بلكه متعذّر مي‌داند. مسئله‌اي كه اينجا مطرح مي‌شود اين است امتناع معرفت حقيقي به اشيا با الزام بر ذكر ذاتيات در تعريف ناسازگار است. زيرا ذكر ذاتيات در تعريف مبتني بر وقوف بر آن‌هاست. چرايي اين ناسازگاري در ديدگاه شيخ و يافتن پاسخ آن كاري است كه اين مقاله به آن پرداخته است. برآيند تحليلي اين مقاله اين است كه ابن‌سينا اساساً از دوگونه مواجهۀ انسان با حقيقت اشيا براي كسب معرفت سخن مي‌گويد و، بنابراين، تناقضي ميان دو ديدگاه شيخ وجود ندارد. نخست مواجهه انساني است كه در عادت به ادراك حسيّات گرفتار است و، بنابراين، محروم از دريافت حقيقت اشياست و جز به برخي لوازم حقيقت شيء دست نخواهد يافت. ابن‌سينا چنين معرفتي را البته مطابقت مِن‌وَجهٍ مي‌داند. دريافت حقيقت براي چنين شخصي البته معتذر و متعسر است. درمقابل، انساني است كه با عبور از تعلّقات حسي قابليت دريافت حقايق اشيا را به دست مي‌آورد. ابن‌سينا اين معرفت را مطابقت كامل مي‌داند.