بازتاب رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي در ادبيات داستاني معاصر ايران

مقالۀ حاضر با هدف مطالعۀ چگونگي بازتاب نقش و كاركرد رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي در تفسير يا تغيير جهان پيرامون در متن ادبيات داستاني معاصر فارسي در ايران نوشته شده‌است. هدف اين بوده كه معلوم شود رسانه كه بازتاب‌دهندۀ جامعه است، چگونه در رمان به صحنۀ بازتاب كشانده شده‌است. همچنين، سعي شده تصويري از توصيف و تصديق حضور همه‌گير رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي در اجتماع واقعي و ملموس، با تحليل رمان ارائه شود، تا كاركرد و نقش اجتماعي رسانه در دنياي واقعي را بر اساس قدرت و نفوذ رسانه در متن رمان فارسي معاصر ايران بتوان تحليل كرد. ازاين‌رو، 12 رمان واقع‌گراي معاصر فارسي كه هم در جمهوري اسلامي ايران منتشر شده‌اند و هم نويسندگان آن ساكن ايران هستند، با روش انتخاب هدفمند نمونه براي تحليل كيفي انتخاب شدند. سپس همۀ عبارات مربوط به رسانه‌هاي خبري سنّتي، يعني راديو، تلويزيون، روزنامه و مجله، از اين متون استخراج شد و روي محتوا و معنا و نيز ساختار آن‌ها بر مبناي نظريات نقد ادبي و جامعه‌شناسي ادبيات مطالعه شد. سرانجام، يافته‌ها حاكي از تصوير شدن رسانه به‌عنوان وسيلۀ ضروري در زندگي روزمره، ابزار اطلاع‌رساني، ابزار سرگرمي و ابزار قدرت و مقاومت و نيز ابزار آگاهي‌بخش و نقد در جهان رمان فارسي بوده‌است. تفاوت آشكار بين رسانه‌هاي مكتوب و رسانه‌هاي شنيداري و ديداري در نقش‌يابي اجتماعي و تأكيد بر فرهنگ شفاهي، نقش‌پذيري تلويزيون و راديو به‌عنوان اصلي‌ترين دروازۀ دريافت اطلاعات و كسب آگاهي، در مقابل نقش گزينش‌شدۀ روزنامه در زندگي روزمره، و از آن كم‌رنگ‌تر نشريات و مجلات غيرروزانه كه نشان‌دهندۀ انتخاب غيرفعال مخاطب است، ضعف رسانه‌اي و نبودِ جايگاه مشخص و مستحكم براي رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي در ميان عموم مردم، مصرف مكتوبات رسانه‌اي به‌مثابۀ مؤلفۀ زندگي خواص و بي‌توجهي به مخاطب عام، و نبودِ درك متناسب از فعاليت و ويژگي‌هاي اهالي رسانه در فضاي جامعه، نتايجي هستند كه از تحليل رمان‌ها به دست آمده‌است.