استعاره‌هاي مفهومي حوزۀ عشق در خسرو و شيرين نظامي

نظريۀ «استعارۀ مفهومي»، برداشتي نو و متفاوت از استعاره است كه نخستين بار ليكاف و جانسون آن را مطرح كردند. در اين رويكرد، استعاره تنها از جنبۀ ظاهري بررسي نمي‌شود، بلكه به مفاهيمي توجه مي‌شود كه در پسِ واژه‌ها پنهان است. در اين ديدگاه، مفاهيم انتزاعي با استفاده از مفاهيم عيني‌تر، ملموس‌تر و گاهي ذهني درك مي‌شوند. هر مفهوم استعاري با تمركز بر يك جنبه از مفهوم، مي‌تواند ذهن را از تمركز بر جنبه‌هاي ديگر آن مفهوم بازدارد. چون عشق و مفاهيم مرتبط با آن، اموري انتزاعي هستند، براي ملموس‌تر شدن در قالب تشبيه و استعاره بيان مي‌شوند. يكي از مفاهيم انتزاعي و مورد توجه نظامي در مثنوي خسرو و شيرين، عشق است. عشق و ديگر مفاهيم مربوط به آن، از جمله عاشق، معشوق، وصال، هجران و... در شعر او به صورت استعاري بيان شده‌اند. پژوهش حاضر مفاهيم مذكور را در چارچوب نظريۀ استعارۀ مفهومي ليكاف و جانسون و نگاهي به طبقه‌بندي جديد افراشي و حسامي با عنوان استعارۀ ذهني به ذهني، بررسي كرده‌است. با بررسي مفاهيم حوزۀ عشق بر پايۀ نظريۀ استعارۀ مفهومي، هجده نگاشت با حوزۀ مقصد عشق، در قالب 738 مورد، دسته‌بندي و تحليل شد. اين نگاشت‌ها در دو گروه دسته‌بندي مي‌شوند: استعاره‌هايي كه رويكرد مثبت به عشق دارند و استعاره‌هايي كه رويكرد منفي به عشق دارند. اين داستان بيانگر رويدادي عاشقانه است و به همين دليل، اغلب نگاشت‌هاي شكل‌گرفته در آن، رويكردي منفي دارد و آنجا كه اين عشق به وصال مي‌انجامد و موجب شادي مي‌شود، رويكرد اين نگاشت‌ها مثبت مي‌شود. بر پايۀ نتايج به‌دست آمده، بيشتر نگاشت‌ها ذهني به عيني هستند و در بعضي موارد، از امور ذهني ملموس‌تر براي بيان عشق استفاده شده‌است و نگاشتِ «عشق، غم است» با 123 مورد و نگاشتِ «عشق، فريب است» با 16 مورد، به‌ترتيب بيشترين و كمترين بسامد را در خسرو و شيرين به خود اختصاص داده‌اند.