بازخواني ابطال‌پذيرانۀ دو فرضيۀ برجسته در مورد رستم التواريخ

هدف از نگارش مقالۀ حاضر آن است كه دو فرضيۀ مهم دربارۀ رستم التواريخ را با روش ابطال‌پذيري مورد وارسي قرار دهيم. رستم‌الحكما از آن دست مورخاني است كه تاكنون قضاوت‌هاي متعارضي دربارۀ او، شخصيت و نوع تاريخ‌نگاري‌اش شده است؛ چنان‌كه شماري از تاريخ‌پژوهان نوشته‌هاي او و به‌ويژه رستم التواريخ را نمونه‌اي از «توهم» و «هذيان» دانسته‌اند و در مقابل، شماري از دانش‌پژوهان علم سياست او را از جمله انديشه‌ورزاني تلقي كرده‌اند كه برخي از انديشه‌هاي اساسي انقلاب مشروطيت آتي همچون «عرفي‌سازي» و «عنايت به توده‌هاي مردم» را در در مطاوي آثارش جاي داده بود. نگارندۀ مقاله حاضر سعي كرده است با استفاده از روش ابطال‌پذيري، فرضيه‌هاي متناقض فوق را به بوتۀ آزمون اين روش بگذارد و ميزان علمي بودن آنها را از منظر اين روش ارزيابي كند. نگارنده روشن ساخته است كه فرضيۀ نخست با روش استقراء صورت‌بندي و در چارچوب اين روش داراي اعتبار است، ولي از منظر يك ابطال‌گر تاريخي، فرضيه‌اي «ابطال‌پذير» به شمار مي‌آيد. حال آنكه فرضيه دوم به دليل ماهيت آناكرونيستي و فقدان گزاره هايي مؤيد آن فرضيه، از منظر روش پوپري، ابطال‌ناپذير و در نتيجه غيرعلمي است.