موانع و برنامه‌هاي حكومت پهلوي اول براي اجراي نظام اجباري در ايالت فارس (1305-1308ش)

ايالت فارس در اوايل اجراي قانون نظام اجباري، با برخي نواقص و عدم هماهنگي ميان بخش‌هاي كشوري و لشكري مواجه بود؛ مانند فقدان مشخصات مشمولان و عدم وحدت رويه ميان دستگاه‌هاي اجرايي. از سوي ديگر، رضاشاه به منظور تمركزگرايي و تشكيل ارتش نوين، بر اجراي اين قانون تأكيد داشت. بنابراين فرايند اجراي نظام اجباري با ابعادي از تناقض مواجه بود. اين مقاله با رويكرد توصيفي تحليلي و بر پايۀ منابع اسنادي كتابخانه‌اي تدوين يافته است. سؤال اصلي مقاله اين است كه رضاشاه براي اجراي نظام اجباري در ايالت با چه چالش‌هايي مواجه بود؟ چه راهكارهايي براي رفع آن ها انديشيده شد و نتيجۀ آن راهكارها چه بود؟ نتايج بررسي نشان مي‌دهد كه با وجود ناهماهنگي ميان دواير مختلف ايالت و نواقص تشكيلاتي در اجراي نظام اجباري، نشاني از نااميدي در اركان حكومتي ديده نشد. رضاشاه براي پايان بخشيدن به لجام‌گسيختگي سياسي، جلوگيري از تكثّر قدرت، مقابله با مركزگريزي متنفذان و برخورد با شرارت و ناامني، از تمام ظرفيت‌هاي نظامي و اداري بهره گرفت؛ كه قانون نظام اجباري يكي از آن ظرفيت‌ها بود. سماجت و پيگيري مسئولان به كاهش تدريجي نواقص و موانع در فارس منجر شد. در امتداد اين حركت، تشكيلاتي چون سجل احوال ايالتي هم نضج پيدا كرد. فقط از حيث اجتماعي برخي مردم به دليل عدم پذيرش نظام اجباري، براي دواير حكومتي اسباب دغدغه بودند.