بررسي تطبيقي كيفيت علم پيشين الهي و نحوه وقوع تجدّد در آن از ديدگاه ملاصدرا، ابوالحسن شعراني و سيد محمد كاظم عصار

A Comparative Study of the Quality of Previous Divine Knowledge and Possibility of Renovation in the Thought of Mulla Sadra, Abolhassan Sha'rani and Seyyed Mohammad Kazem Assar

كيفيت علم پيشين خداوند و چگونگي وقوع تغيير و تبديل در آن از ديدگاه ملاصدرا، شعراني و عصار موضوع نوشتار حاضر است. در اين پژوهش كه به روش توصيفي، تحليلي و تطبيقي نگاشته شده است، ابتدا ديدگاه ملاصدرا درباره كيفيت علم خداوند به مخلوقات، پيش از خلقت آنها و انتقادات وارد شده بر ديدگاه او، پس از آن رويكرد ابوالحسن شعراني و كاستي‌هاي ديدگاه او و سپس ديدگاه سيد محمدكاظم عصار در اين باره بررسي و تحليل شده است. آنچه پژوهش پيش رو به آن رسيده، اين است كه هرچند ملاصدرا درباره كيفيت علم پيشين الهي، ديدگاه بديعي ارائه داده است؛ اما ديدگاه وي دچار كاستي‌هايي مي‌باشد. شعراني نيز هرچند درصدد جبران اين كاستي‌ها بوده، اما نتوانسته آن‌ها را جبران كند و خود، دچار كاستي‌هاي ديگر شده است؛ اما سيد محمد كاظم عصار توانسته با رويكرد عرفاني خود، كيفيت علم پيشين الهي و چگونگي وقوع تغيير و تبديل در آن را بدون دچار شدن به كاستي‌هاي مذكور تحليل نمايد..

In this article, we argue that Muslim scholars have divided divine knowledge into three categories including substantial knowledge, knowledge of the creatures before creation, and knowledge of creatures and objects after creation. In fact, there is disagreement among the Islamic thinkers over the divine knowledge, its quality, and features. The point of controversy revolves around the wide disagreements over the divine knowledge of the creatures and objects both before and after creation. Therefore, divine knowledge over creatures before and after creation has always been the point of ongoing and challenging rational and dialectical discussion and debate. We examine this issue comparatively between the three Islamic thinkers (Mulla Sadra, Shaarani and Assar).