ماندگاري پزشكان در مناطق محروم: يك نامه به سردبير

ارايه خدمات سلامت با كيفيت، ايمن و اثربخش نيازمند دسترسي عادلانه مردم به كاركنان سلامت با توانايي، دانش، مهارت و تجربه بالا است.1 توزيع مناسب و كافي كاركنان به‌ويژه پزشكان منجر به افزايش دسترسي مردم به خدمات سلامت مورد نياز و دستيابي به پيامدهاي مطلوب سلامتي خواهد شد. جذب، آموزش، توسعه و حفظ كاركنان سلامت يكي از اهداف اختصاصي مرتبط با هدف سوم توسعه پايدار سازمان ملل براي دستيابي به پوشش همگاني سلامت است. ميانگين نسبت پزشك به جمعيت در جهان در سال 2017 ميلادي برابر با 8/1 به ازاي هر 1000 نفر بود. اين شاخص در كشور مالاوي كمترين (03/0) و در كشور كوبا بيشترين (4/8) و در ايران برابر با 6/1 پزشك به‌ازاي هر 1000 نفر جمعيت بود.2 حدود 40% كشورهاي جهان كمتر از يك پزشك به ازاي هر 1000 نفر جمعيت براي ارايه خدمات سلامت دارند.3 به‌عبارتي، حدود نيمي از جمعيت جهان به خدمات پزشكي ضروري دسترسي ندارند. كمبود و توزيع نامناسب كاركنان سلامت مي‌تواند مانع دسترسي مردم به خدمات سلامت شود و دستيابي به پيامدهاي مطلوب سلامتي را محدود كند. نيمي از جمعيت جهان در مناطق روستايي زندگي مي‌‌كنند. ولي، حدود 75% پزشكان و 62% پرستاران در مناطق شهري به‌دليل بهره‌مندي بيشتر از مزاياي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كار مي‌كنند.4 توزيع جغرافيايي پزشكان در استان‌هاي ايران نيز عادلانه نيست.5و6 طرح تحول نظام سلامت ايران در 15 ارديبهشت 1393 با هدف افزايش دسترسي مردم به خدمات سلامت، كاهش پرداخت مستقيم از جيب بيماران و بهبود كيفيت خدمات سلامت اجرا شد.7 در اين راستا، برنامه ماندگاري پزشكان در مناطق كمتر توسعه يافته و محروم اجرا شد تا مردم اين مناطق براي درمان به پايتخت، مراكز استان‌ها و شهرهاي بزرگ مراجعه نكنند. اجراي برنامه ماندگاري پزشكان در مناطق محروم در كوتاه‌مدت موجب جذب پزشكان و افزايش دسترسي مردم اين مناطق به خدمات سلامت شد. باوجود اين، شرايط دشوار زندگي، زيرساخت‌هاي ضعيف، نگراني‌هاي امنيت منطقه، شرايط كاري نامناسب، تعداد ناكافي بيماران، نارضايتي از حقوق و مزايا، كمبود امكانات، تجهيزات و كاركنان بهداشتي و درماني، بار كاري زياد، فرصت‌هاي آموزشي محدود و پيشرفت شغلي كم منجر به دلسردي پزشكان براي كار در مناطق محروم مي‌شود. فرآيند ماندگاري پزشكان در مناطق محروم بسيار پيچيده است و متأثر از عواملي مثل آموزش اوليه پزشكي، قوانين و مقررات ورود به بازار كار پزشكي، مشوق‌هاي مالي، شرايط كاري و تعادل بين كار و زندگي پزشكان مي‌باشد. سياستگذاران و مديران سلامت بايد از تركيبي از عوامل فشارPush و كششPull براي جذب و حفظ پزشكان در مناطق محروم استفاده كنند. آنها مي‌توانند مداخلات آموزشي، قانوني، نظارتي، مالي و حمايت حرفه‌اي و شخصي را بكار گيرند. اقداماتي نظير تأسيس دانشكده‌هاي پزشكي در مناطق محروم و پذيرش دانشجويان پزشكي بومي، ارايه بورسيه‌هاي تحصيلي مشروط به‌كار در مناطق محروم، ارايه مشوق‌هاي مالي پايدار (حقوق و مزاياي بيشتر، تسهيلات بانكي و معافيت از ماليات)، تأمين امكانات اقامتي و رفاهي پزشكان، ايجاد محيط كاري مجهز و ايمن و اجراي برنامه‌هاي آموزش مداوم توسعه حرفه‌اي در ماندگاري پزشكان در مناطق محروم موثر هستند. بهبود شرايط زندگي پزشكان در مناطق محروم، حمايت اجتماعي و عاطفي از آنها، تأمين آموزش با كيفيت براي فرزندان و شرايط كاري مناسب براي همسران پزشكان و ايجاد حس تعلق به مردم منطقه در آنها نيز ضروري است. همچنين، از استراتژي‌هاي بازاريابي نيز مي‌توان براي تشويق پزشكان و دانشجويان پزشكي براي كار در مناطق محروم استفاده كرد. پژوهش‌هاي بيشتري بايد در زمينه شناسايي چالش‌هاي پزشكان شاغل در مناطق محروم، علل جابجايي بالاي پزشكان و انگيزه كم آنها براي كار در اين مناطق انجام شود تا شواهد لازم براي سياستگذاري و برنامه‌ريزي‌هاي مربوطه فراهم شود.