بررسي راهبردهاي ايدئولوژيكي صادق هدايت در توليد گفتمان برتري ايرانيان بر اساس نظريۀ تئون وندايك (مطالعۀ موردي: درام تاريخي «پروين دختر ساسان»)

جستار حاضر با هدف سنجش كارايي مربّع ايدئولوژيك در تحليل متون نمايشي، به بررسي ناسيوناليسم نژادي در گفتمان درام تاريخي «پروين دختر ساسان» پرداخته است. اين پژوهش با رويكرد توصيفيتحليلي و با كاربست راهبردهاي گفتماني ون‌دايك، چگونگي انعكاس ايدئولوژي‌ ناسيوناليسم را در گفتمان صادق هدايت نشان مي‌دهد. در پيوند با اين مسئله، پرسش اصلي مقاله آن است كه ايدئولوژي مؤلّف به چه نحو در متن درام آشكار شده است و در تبيين آن، چه استراتژي‌هاي گفتماني دخالت داشته‌اند؟ براي دستيابي به اين هدف، متن اثر به‌دقّت مطالعه شد و با تمركز بر كنشگران خودي و غيرخودي، مؤلّفه‌هاي گفتمان‌محور در آن شناسايي و تحليل گرديد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد دشمني هدايت با اعراب به ضدّيت شديدتري نسبت به اسلام و نژاد سامي تعميم يافته است، چنان‌كه وي در گفتمان خود با انگيزه‌هاي نژادي درصدد حذف اين عناصر از ساحت فرهنگ و هويت ايراني است. نويسنده با كاربست راهبردهاي ايدئولوژيك، خطاي «خودي»‌ها را در اثر خود فروكاسته و عيب‌هاي غيرخودي، يعني اعراب را برجسته كرده است. در اين ميان، گرچه ايدئولوژي هدايت نسبت به مدرنيته كه گفتمان متعالي اوست، بر زبان وي جاري نشده است، با تحليل گفتمان اثر مي‌توان به آن دست يافت. در رابطه با رويكرد نظري پژوهش، راهبردهاي واژگان‌گرايي، قطبي‌سازي، تعميم، توصيف كنشگر و تمثيل، مهم‌ترين مقوله‌هاي تحليل ايدئولوژيكي در اين گفتمان هستند.