تحليل كاركرد تعليمي‌ روان‌شناختي كهن‌الگوي «جهان» در اشعار ناصرخسرو بر پايۀ نظريۀ ژيلبر دوران

The Functional Analysis of Educational-Psychological Archetype of "the World" in Naser Khosro’s Poems (Based on Gilbert Doran Theory)

كهن‌الگوي «جهان» از جمله قديمي‌ترين تصاويري است كه از ابتداي شعر فارسي در شعر برخي شاعران وجود داشته و تا اواخر قرن هشتم بازتاب يافته است. تصويري كه ناصرخسرو در ارتباط خود با جهان ترسيم كرده‌، عمدتاً حائز صفات ناپسندي همچون ناسازگاري و دشمني و كينه‌جويي و... بوده است. وي از جمله شاعراني است كه با چشم‌انداز تعليمي و با هدف برحذر داشتن انسان از دلبستگي به جهان و گوشزد كردن آفات و خطرات آن، به‌وفور از اين كهن‌الگو در شعر خود بهره مي‌برد و از طريق «امر به معروف» و تمركز بر «نهي از منكر» صفات منفي جهان را به نمايش مي‌گذارد و آن‌ها را در ساختار تخيلات و منظومۀ فكري‌تعليمي خود به كار مي‌گيرد. اين مقاله بر آن است تا با بهره‌گيري از آراء ژيلبر دوران، نظريه‌پرداز و انسان‌شناس مشهور فرانسوي، در زمينۀ ساختار تخيلات، نشان دهد بين مفهوم روان‌شناختي گذر زمان و نزديك شدن به مرگ و واكنش شاعر در مهار زمان، ارتباط مستقيم و تنگاتنگي وجود دارد و آفرينش تصاوير تعليمي از سوي شاعر، اساساً نوعي جدال براي كنترل زمان و رهايي از مرگ و ترس ناشي از آن است و بسامد اين گونه تصاوير در ديوان ناصرخسرو، اثبات‌كنندۀ اين موضوع است كه ترس از گذر زمان در وجود شاعر رخنه كرده و منجر به خلق ايماژهايي شده كه اغلب به‌صورت پند و اندرز در كلامش آمده است. نكته‌اي كه در نظريۀ دوران مغفول مانده و اين مقاله به آن توجه داشته، تبيين و تحليل جنسيت مؤنث در شكل‌گيري تصوير كهن‌الگوي جهان بوده است.

The archetype of "the World" is one of the oldest images existed in the poetry of some poets since the beginning of Persian poetry and it has been reflected until the end of the eighth century AH. The image that Naser Khosrow has depicted in his relationship with the world contained unappealing traits such as incompatibility, enmity, hatred, and so on. Naser Khosro is amongst the poets having a didactic viewpoint with the aim of warning man's attachment to the universe, its pests and dangers. He has frequently used this archetype in his poetry and focused on "commanding to the virtues" and "Prohibition the vices." He has also indicated the negative traits of the world and in shaping the structure of one's imagination and educational thinking system. This article aims at applying Gilbert Doran’s theoretical views (the famous French theorist and anthropologist) of the imaginative structure in Naser Khosro's Divan. The research intends to indicate that there is a direct and close relationship among issues such as the concept of time, death, and the poet’s reaction to controlling time. The creation of didactic images by the poet is basically a struggle to control time and get rid of death and its resulting fear. The frequency of such images in Naser Khosro’s Divan approve that fear of time passage has penetrated the poet's mind, led him to create images which have often been in the form of advice; the point that has been overlooked in the theory of the age. This article intends to explain and analyze the female gender in the formation of archetype of "the world" the universe.