پديد آورندگان :
امامي، علي دانشگاه آزاد اسلامي واحد گنبدكاووس - گروه معماري، گنبدكاووس، ايران , سرباززاده، محسن دانشگاه بين‌المللي امام رضا(ع) - دانشكده شهرسازي و معماري اسلامي - گروه معماري اسلامي و شهرسازي، مشهد، ايران , عابدي، محمدحسين دانشگاه آزاد اسلامي واحد دامغان -گروه معماري، دامغان، ايران , كندي، منصوره دانشگاه آزاد اسلامي واحد گنبدكاووس - گروه معماري، گنبدكاووس، ايران
كليدواژه :
كاروانسراي دشتي , ساختار فضايي , برون شهري , خراسان هندسه
چكيده فارسي :
اين پژوهش درصدد است كاروانسراهاي برون‌شهري در فلات‌هاي ايران در سه دوره سلجوقي، صفوي و قاجار كه از فعال‌ترين دوره‌هاي اسلامي در احداث اين بناها هستند را از نظر هندسي و ساختار فضايي موردبررسي قرار دهد و جايگاه كاروانسراهاي دشتي خراسان را در اين ميان بيابد. فرآيند استنتاج در اين پژوهش، شامل انتخاب كاروانسراها و شاخصه‌ها، طبقه‌بندي و تحليل آن‌ها و نتيجه‌گيري است. در اين پژوهش، با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و اسناد و مدارك موجود شامل منابع اختصاصي و تواريخ عمومي، سفرنامه‌ها و پژوهش‌هاي تازه پيرامون كاروانسراها با بهره‌گيري از قياس بر مبناي استدلال و با استفاده از شيوه نمونه‌گيري هدفمند (غير احتمالي)، بيش از پنجاه نمونه را موردبررسي قرار گرفته است. پس از بررسي كاروانسراها و طبقه‌بندي آن‌ها از نظر دوره تاريخي، موقعيت جغرافيايي، هندسه و ابعاد، به مقايسه و تحليل آن‌ها پرداخته شده است. با بررسي كاروانسراهاي برون‌شهري از نظر هندسي، مشخص مي‌شود كه اغلب آن‌ها داراي پلان مربع يا مستطيل هستند و تعدادي از آن‌ها به دليل ارائه راه‌حل‌هايي شكل‌هاي هشت‌ضلعي و يا دايره‌اي به خود گرفته‌اند. در اين ميان، كاروانسراهاي خراسان مانند رباط شرف، رباط ماهي و رباط زعفرانيه نيز اغلب از هندسه‌هاي چهارضلعي و الگوهاي چهار ايواني استفاده كرده‌اند. نتايج نشان مي‌دهد كه ساختار فضايي كاروانسراها نيز با عملكردهاي غيرخدماتي بعضاً آميخته شده است و اين موضوع در رباط‌شرف خراسان كه داراي دو نمازخانه و دو صحن است، به‌وضوح مشاهده مي‌شود. همچنين نتايج نشان دادند كه با گذشت زمان و با توسعه راه‌ها، كاروانسراها نيز گسترده‌تر شدند و در اين خصوص كاروانسراي زعفرانيه سبزوار كه داراي آب‌انباري در ضلع جنوب غربي خود بوده است، نمونه‌اي بارز محسوب مي‌شود.
چكيده لاتين :
This study investigates the suburban caravanserais on the plateaus of Iran in terms of geometry and spatial structure in the three periods of Seljuk, Safavid and Qajar, which are the most active Islamic periods in the construction of such buildings. The present study also attempts to find the position of Khorasan plain caravanserais in this area. The process in this study includes the selection of caravanserais and characteristics, their classification and analysis, and achieving a conclusion. In this research, researchers, utilizing library studies and existing documents including specific sources and general histories, travelogues and recent research on caravanserais based on argument and using purposeful sampling method (non-probable), examined more than fifty samples of caravanserais. After reviewing the caravanserais and classifying them in terms of the historical period, geographical location, geometry and dimensions, the caravanserais were compared and analyzed. Examining the suburban caravanserais geometrically, it is clear that most of them have a square or rectangular plan, and some of them have taken on octagonal or circular shapes due to the provision of solutions. Meanwhile, Khorasan caravanserais such as Robat Sharaf, Robat Mahi and Robat Zafaranieh have often used quadrilateral geometries and four-porch patterns. The results demonstrated that the spatial structure of the caravanserais is sometimes mixed with non-service functions, and this issue can be clearly viewed in Robat Sharaf Khorasan, which has two prayer halls and two courtyards. The results also showed that over time and with the development of roads, caravanserais became more spacious, and in this regard, Sabzevar Zafaranieh Caravanserai, which had a reservoir on its southwest side, is an appropriate example.
