اتاق مركزي و دالان پيرامون آن در معماري بومي خراسان و نقش آن در پيدايش اندروني و بيروني

The central Room and the Surrounding Corridor in the Vernacular Archiecture of Khorasan and its Role in Emerge Interior and Exterior

برخي از عناصر معماري بومي ممكن است به دلايل مختلف، ازجمله عملكرد، آسايش و القاي حس تعلق به مكان، در معماري تداوم داشته و گاه توسعه‌يافته و از يك عنصر معماري بومي (مثل حياط مركزي يا ايوان) به يك مؤلفه معماري سنتي تبديل گردد. در ايران سازه­ هاي مسكوني سنتي به‌طورمعمول به دو بخش، اندروني كه بخش خصوصي بوده و بخش بيروني كه محل پذيرايي از ميهمان يا افراد بيگانه بوده تقسيم مي ­شده­ است. هدف از اين پژوهش، شناسايي سير تحول دو عنصر اتاق مركزي و دالان پيرامون آن در معماري بومي خراسان و نقش و تأثير اين عناصر در پيدايش اندروني و بيروني در خانه ايراني است. روش پژوهش توصيفي-تحليلي و داده ­ها از طريق منابع كتابخانه ­اي جمع ­آوري و مورد تطبيق و تحليل قرار گرفته ­اند. براي دستيابي به هدف پژوهش تلاش گرديد نقشه­­ بناهاي پيش از اسلام با توجه به تقدم و تأخر زماني موردمطالعه قرار گيرند. نتايج اين پژوهش نشان مي ­دهد كه دو عنصر دالان و اتاق مركزي از مؤلفه‌هاي معماري بومي خراسان از هزاره دوم پيش ­از ميلاد بوده و پس از دوره هخامنشي با ايوان ستون‌دار از مؤلفه‌هاي معماري بومي مناطق غرب و شمال غربي ايران تركيب‌شده و تشكيل پلان آيادانا را مي­ دهند. عنصر دالان نقش مهمي در درون‌گرايي بناهاي ايراني به‌خصوص ناحيه خراسان داشته و عاملي مهم در پيدايش اندروني در خانه ايراني بوده است. دالان با ورود اسلام در معماري ايراني حذف مي ­گردد، اما پس از اسلام به‌مثابه يك نوستالژي در نظام حركتي خانه ايراني (همانند غلام­گردش يا مَردگرد) برجاي مي­ ماند.

Some elements of architecture may to be persistent in vernacular architecture in couse of function, comfort and sense of belonging to the place. These elements sometimes evolved and altered from an vernacular architectural element (such as a central courtyard or porch) to an index traditional architectural. In Iran, traditional residential structures are usually divided into two parts, the inner part which is the private sector so called interior or Andarouni and exterior part which is the place of reception of guests or public which is named Birouni. The purpose of this study is to identify the evolution of the two elements of the central room and the surrounding corridor in the vernacular architecture of Khorasan and the role and influence of these elements in emerge Interior and Exterior in the Iranian house. The research method is descriptive-analytical and the data have been collected and analyzed through library resources. In order to achieve the purpose of the research, an attempt was made to study the maps of pre-Islamic monuments according to respectively chronology. The results of this study show that the two elements of the corridor and the central room are components of the vernacular architecture of Khorasan from the second millennium BC and in post-Achaemenid period corridor and central room combined with columnar porch as a components of vernacular architecture of western and northwestern Iran and it forms plan of Ayadana (Tarma-house).The corridor element has showed an important role in the emerge approach introversion in Iranian buildings, especially in the Khorasan region and has been an important factor in the interior emergence of the Iranian house. The corridor is eliminated with the arrival of Islam in Iranian architecture, but after that corridor remains as nostalgia in the movement system of the Iranian house (in stance: Gholam Gardesh or Mardgard).