پديد آورندگان :
محمودي، علي اصغر دانشگاه مازندران - دانشكده هنر و معماري - گروه باستان شناسي دوران اسلامي، ايران , صديقيان، حسين دانشگاه لرستان - دانشكده ادبيات و علوم انساني - گروه تاريخ و باستان شناسي، ايران , رافعي، رضا دانشگاه بيرجند - دانشكده هنر و معماري - گروه باستان شناسي، ايران , فرجامي، محمد اداره كل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي خراسان جنوبي، بيرجند، ايران
كليدواژه :
مجموعۀ چهل پايه , دوران اسلامي , جاده خراسان – كرمان , شهرستان طبس , بنا‌هاي بين‌راهي
چكيده فارسي :
از گذشته تاكنون يكي از ملزومات راه‌هاي بين شهري براي كاروانيان يا مسافران وجود بنا‌هاي خدماتي و رفاهي با كار‌كرد‌هاي متفاوت بوده است. اين ابنيه در گذشته بيشتر شامل تك‌بنا‌هايي مثل انواع كاروانسرا، چاپارخانه و آب‌انبار بودند. اما در معدود مناطقي از سرزمين ايران ابنيه خدماتي و رفاهي شناسايي شده كه از چند سازۀ گوناگون با كاربري‌هاي مختلف، تشكيل شده-اند. اين ابنيه عموماً در مناطقي ساخته شده‌اند كه شرايط آب و هوايي مساعدي ندارند مانند مناطق گرم و خشك بياباني يا نيمه‌بياباني. يكي از اين مجموعه بنا‌هاي شناسايي شده چهل‌پايه است كه در مسير راه باستاني خراسان – كرمان، قرار گرفته است. اين مجموعه بنا كه شامل كاروانسرا، آب‌انبار، پاياب و ... مي‌باشد، در انتهاي جنوبي بخش ديهوك شهرستان طبس و در داخل كوير لوت قرار گرفته است. در ارتباط با اين مجموعه تاكنون پژوهش چنداني صورت نگرفته و تنها به‌صورت اجمالي پلاني از كاروان‌‌سراي آن ترسيم شده و توضيحاتي مختصر در مورد اين سازه بيان شده است؛ اما در مورد فضا‌هاي گوناگون ديگر آن، كاركرد آنها و موارد ديگر، مطالبي منتشر نشده است. در حالي كه اين مجموعه بنا به دو دليلِ برخورداري از چند سازۀ گوناگون با كاربري‌هاي متنوع و مراحل ساخت چند دوره‌اي آن، اهميت زيادي در مطالعات تاريخ معماري داشته و ضرورت داشت كه به آن بيشتر پرداخته شود. بر همين اساس اهداف اصلي پژوهش حاضر شامل بررسي و مقايسه كلي آثار اين مجموعه، شناسايي كاربري احتمالي آنها و تاريخ‌گذاري تقريبي هر يك بنا‌هاي آن است. روش پژوهش حاضر توصيفي – تحليلي بوده و شيوۀ گردآوري اطلاعات آن تركيبي از مطالعات ميداني و كتابخانه‌اي است. در پژوهش حاضر ضمن شناسايي كاركرد تمام ابنيه، چنين مشخص گرديد كه بنا‌هاي اين مجموعه از ميل‌هاي راهنما گرفته تا آب‌انبار و كاروانسرا، تماماًكاركرد خدماتي داشته‌اند اما احتمالاً در دو يا چند دورۀ زماني مختلف از قرن چهارم تاقرن سيزدهم هجري ساخته شده‌اند.
چكيده لاتين :
From the past until now, one of the requirements of intercity roads for caravans or travelers has been the existence of service and welfare buildings with different functions. In the past, these buildings mostly included single buildings such as caravanserai's, chaparrs and water reservoirs. However, in a few areas of Iran, service and welfare buildings have been identified that are composed of several different structures with different uses. These buildings are generally built in areas with unfavorable weather conditions. Such as hot and dry desert or semi-desert areas. One of these identified buildings is Chehel-paye, which is located on the ancient Khorasan-Kerman road. This building complex, which includes a caravanserai, water reservoir, Payab, etc. This complex is located at the southern end of Deihuk section of Tabas county and inside Lut desert. Not much research has been done on this collection so far. Only a brief plan of the caravanserai is drawn and a brief description of the structure is given; But no information has been published about its various other spaces, their function and other cases. However, this complex was of great importance in the study of architectural history due to two reasons for having various structures with various uses and its multi-period construction stages, and it was necessary to pay more attention to it. Accordingly, the main objectives of the present study include reviewing and comparing the works of this collection, identifying their possible use and approximate dating of each of its buildings. The method of the present research is descriptive-analytical and the method of data collection is a combination of field and library studies. In the present study, while identifying the function of all buildings, it was found that the buildings of this complex, from guide bars to reservoirs and caravanserai's, had all service functions, but probably in two or more different time periods from the 10th to the 19th century AD. have been built.
