شاخص هاي عرفاني «توحيد صفاتي» در تبيين رابطه ذات و صفات الهي بر اساس خطبه ي نخست نهج البلاغه

Mystical characteristics of monotheistic attributes in explaining the relationship between essence and divine attributes based on first sermon of Nahj al-balaghah

يكي از مسائل مهم در حوزه توحيد نظري، مسأله­‌ي رابطه­‌ي صفات ثبوتي حقيقي با ذات الهي است. اميرالمؤمنين عليه السلام، در خطبه نخست نهج­‌البلاغه، كمال اخلاص را نفي صفات از ذات الهي مي­‌داند. در تبيين اين روايت، تفسيرهاي متعددي صورت گرفته است. مقاله حاضر با روش توصيفي- تحليلي در صدد پاسخ به اين سؤالات است كه در تبيين رابطه­‌ي ذات و صفات الهي چه نظراتي وجود دارد؟ كدام نظر با خطبه نخست نهج البلاغه انطباق بيشتري دارد؟ ديدگاه عارفان مسلمان در اين زمينه چيست؟ و بر اساس خطبه­‌ي مزبور، شاخص­‌هاي عرفاني توحيد صفاتي كدام است؟ يافته­‌هاي پژوهش نشان داد كه در اين خصوص، سه ديدگاه عمده مطرح است: زيادت صفات بر ذات (ديدگاه اشاعره)، نيابت ذات الهي از صفات (ديدگاه معتزله) و عينيت صفات با ذات الهي (ديدگاه اماميه و فيلسوفان). همچنين به دست آمد كه عارفان، در حوزه هستي­شناسي قائل به مراتب وجود هستند. در مرتبه­‌ي نخست يعني ذات غيب الغيوب، هيچ صفت و تعيني وجود ندارد و اين، همان مرتبه نفي صفات است. ولي در مرتبه­‌ي بعد كه مرتبه­‌ي ظهور تجليات و تعينات است، ذات الهي با اسماء و صفات الهي عينيت دارد. عارفان، اسماء الهي را از سنخ امور وجودي و داراي حقيقت مي­‌دانند، بنابراين از نظر ايشان، ديدگاه كساني كه قائل به اعتبارات عقلي يا معاني سلبي براي اسماء هستند، مردود است.

One of the significant issues in theoretical monotheism is expressing the relationship between accurate positive attributes and the divine essence. In this regard, there are three main views: the abundance of attributes on the essence (Ash'arite approach), the representation of the divine essence of attributes (Mu'tazilite approach), and the objectivity of attributes with the divine essence (Imamiyya and philosophers' approach). In the first sermon of Nahj al-Balaghah, Amir al-Mu'minin Ali (AS) considers the perfection of sincerity as the denial of attributes from the divine essence. Numerous interpretations have been made to explain this narration. The present article uses a descriptive-analytic method to analyze the views of Muslim mystics and study the relationship between divine names, attributes, and essence based on the first sermon of Nahj al-Balaghah. Based on the research findings, it was revealed that mystics in the field of ontology believe that there is no adjective and determination in the first stage, that is, the essence of the unseen, and in the second stage, manifestations and appointments appear. The first stage is the same as the denial of attributes, and the second stage is when the divine names and attributes are manifested and determined. This level is the objectivity of the divine essence with the divine names and attributes. Mystics consider the divine names to be existential and truthful, so the view of those who believe in rational validity or negative meanings for the names is rejected by them.