تحليل بعد غيرمادي انسان در قرآن بر پايۀ معناشناسي و بازخوانش واژگان «نفس، روح و قلب»

Analysis of Human Immaterial Dimension in the Qur’an Based on Semantics; Redefining the Words “Nafs, Rūh, and Qalb”

نفس‌شناسي پديده‌اي است كه قدمتي به طول تاريخ دارد. برخي بر اين باور بودند كه انسان جز همين ظاهر مشهود نيست و بعضي حقيقت اصلي انسان را جوهري بسيط و ذاتي مجرد مي‌دانند كه بدن تنها نقش مركبي براي اوست. در زمينۀ بُعد غيرمادي انسان، دانشمندان اسلامي از واژگاني چون «نفس»، «روح» و «قلب» استفاده مي‌كنند. در قرآن اصطلاح نفس تنها در بُعد غيرمادي انسان به كار نرفته است، بلكه همۀ وجود انسان اعم از بُعد مادي و غيرمادي هردو را دربرمي‌گيرد. واژۀ روح نيز به معناي رايج امروزي آن نيست و از هم‌نشيني آن با واژۀ «امر» مي‌توان دريافت كه روح، سازوكار اجرايي، تنظيم‌كننده‌ و جاري‌كنندۀ امور عالَم در مخلوقات و در واقع رابط ميان امر و خلق است. با بررسي دقيق تمام آيات مربوط به قلب اين نتيجه حاصل مي‌شود كه در قرآن كريم اين قلب است كه نمايندۀ بُعد غيرمادي انسان است و كنترل كنندۀ قواي اوست.

Self-consciousness is a phenomenon that has a long history. Some believe that man is nothing but this mere visible appearance while the others consider the basic truth of man to be an indivisible abstract essence of which the body plays the role of a carrier. In the context of the immaterial dimension of man, Islamic scholars use the words “nafs” (self), “rūh” (soul) and “qalb” (heart). In the Qur’an, the term ‘nafs’ does not refer only to the human immaterial dimension but rather it encompasses the totality of man, i.e. both material and immaterial. ‘Rūh’ also doesn’t denote to its modern usage but its occurrence beside the word “amr” (command) shows that rūh is the executive mechanism, regulates and directs the affairs of the universe in creatures and is in fact the link between the command and the creation. Carefully examining all the Qur’anic verses related to qalb, it is concluded that qalb represents the immaterial dimension of man and controls his powers.