”مقام ذات“ در بيان عبدالرّزاق كاشاني

“The station of essence” in Abd al-Razzaq Kashani’s word.

«مَقامِ ذات» يا «هُويّتِ مطلقه» مهمترين بخشِ عرفانِ نظريِ اسلامي است. چراكه تمامِ مراتب، تعيّنات و حَضَراتِ بعدي از آن ناشي شده و هر شرح و بياني راجع به هُوّيتِ مطلقه تماميِ ‌لوازمِ برآمده از آن را مستقيماً و به‌نحوگسترده‌اي تحتِ تأثير قرارمي‌دهد. هُويّتِ مطلقه، كه معلوم و مشهودِ احدي نيست و موردِ توجّه‌ِ اكيدِ ابن‌عربي قراردارد، توسّطِ صدرالدين‌ قُونَوي، برترين‌ شاگردِ او، تحتِ عناويني مانند «حيثيّتِ ‌اطلاقيِ ‌ذاتي»، «وحدت‌ِ حقيقيه‌ي حَقّي»، «جامعِ‌ بالذاتْ بينِ‌ اضداد» صورت‌بندي شد. ديگر پيروانِ مكتبِ ابن‌عربي نَظيرِ جَنْدي، فَرْغاني و عِراقي هر يك به نوبه‌ي خود در شرح و بسطِ اين معني كوشيدند. لكن در اين ميان عبدالرزاق كاشاني تبييني از مقامِ ذات يا هُويّتِ مطلقه ارائه ‌داده كه بيش ‌از تبيين‌ِ ديگرْ شارحين و بيش از ديگرْ جنبه‌هاي هُوّيتِ مطلقه بر «مَجْمَعُ‌ الاضداد» يا «جمعِ اضداد» (coincidentia oppositorum) بودنِ هُويّتِ مطلقه تأكيد دارد و آن‌ را لازمه‌ي «اطلاقِ ذاتي» يا «حيثيّتِ اطلاقيِ» حَقّ مي‌داند. اين‌كه چنين تبييني از هُويّتِ مطلقه چه لوازمي دارد، خود موضوعي‌ است‌ كه در اين مقاله به ‌آن ‌پرداخته‌ خواهدشد و نشان ‌داده مي‌شود ‌كه تأكيد بر اين‌ جنبه از هويّتِ‌ مطلقه نظامِ فكريِ موجود در عرفانِ‌ نظريِ‌ اسلامي را به لحاظ مَبْنايي از نظامِ فكريِ يونان و بخصوص از نظامِ فكريِ ارسطو جدا مي‌كند و به‌آن هُويّتي متفاوت و مستقلّ مي‌بخشد.

No abstract