آناليز عنصري و تحليل آماري تركيبات تشكيل دهنده ابسيدين هاي به دست آمده از محوطه تل-خاري در منطقه پاسارگاد با استفاده از روش ميكروپيكسي

Elemental analysis and statistical analysis of obsidian constituents obtained from Tole Khari in Pasargad by using micro-PIXE method

مطالعه و اندازه ­گيري تركيبات عنصري نمونه­ هاي ابسيدين از اهميت خاصي در بين پژوهشگران برخوردار است، زيرا با آگاهي از تركيبات عنصري ابسيدين­ هاي باستاني، مي توان اطلاعات بسيار ارزنده ­اي در زمينه بررسي تجارت و نقل و انتقالات جوامع اوليه بدست آورد. در اين طرح پژوهشي،17 نمونه از ابسيدين­ هاي محوطه پيش از تاريخي تل خاري پاسارگاد كه در طي دو فصل كاوش، در سال­هاي 1396 و 1397 بدست آمده­اند، با استفاده از روش ميكروپيكسي مورد آناليز عنصري و بررسي قرار گرفته است. در اين پژوهش، با استفاده از عناصر اصلي و كم مقدار اندازه­ گيري شده در تركيبات ابسيدين­ ها و مقايسه آنها با منابع شناخته شده ابسيدين در آناتولي و ارمنستان و همچنين استفاده از تحليل­ هاي آماري و نمودارهاي پراكندگي دو يا سه بعدي، طبقه­ بندي و بررسي منشأ ابسيدين­ هاي تل خاري انجام شده است. نتايج بررسي­ هاي آناليز عنصري نشان مي ­دهد كه دو گروه كاملاً متمايز در اين ابسيدين­ ها قابل شناسايي است كه بر اساس عناصر مختلفي، از جمله اكسيدهاي آهن، منگنز، تيتانيم و آلومينيم قابل تفكيك هستند. همچنين با مقايسه ابسيدين­ هاي محوطه تل خاري با محوطه­ هاي مختلفي از آناتولي و ارمنستان مشخص شد كه تركيبات ابسيدين ­هاي گروه اول تل خاري با نمونه ­هايي از معدن بينگول A از آناتولي و ابسيدين­ هاي گروه دوم تل خاري نيز با نمونه­ هايي از معادن ننزي­داغ، پاسينلر و ميدان­ داغ در آناتولي مركزي و شرقي تركيبات يكساني دارند. بنابراين اين احتمال كه ابسيدين­ هاي بدست آمده در تل خاري از منابع ابسيدين آناتولي با استفاده از يك شبكه انتقال و تجارتي با مسافت بسيار طولاني كه در حدود 1000 تا 1900 كيلومتر بوده است، بسيار محتمل است.

The study and measurement of elemental compounds of obsidian specimens is of particular importance among researchers. By knowing the elemental compounds of ancient obsidian, very valuable information will be obtained in the study of trade and transfers of early societies. In this case study, 17obsidian samples of prehistoric site, Tole Khari in Pasargad, which were obtained during two excavation seasons, in 1396 and 1397, have been analyzed and studied by micro-PIXE method. In this study, using the major and trace element amounts of measured in obsidian compounds and comparing them with known sources of obsidian in Anatolia and Armenia, as well as using statistical analysis and two- or three-dimensional scatter plots, classify and the origin of Tole Khari obsidian has been investigated. The results of elemental analysis studies show that two completely distinct groups can be identified in these obsidians that can be distinguished based on different elements, including iron oxides, manganese, titanium and aluminum. Also, by comparing the obsidian of Tole Khari site with different sites of Anatolia and Armenia, it was found that the composition of obsidian of the first group of Tole Khari with samples from Bingol A source from Anatolia and the obsidian of the second group of Tole Khari with samples of Sources Nenezi Dag, Pasinler and Meydan Dağı,have the same composition in Central and Eastern Anatolia. Therefore, it is probably that the obsidian has been prepared in the Tole Khari from the sources of Anatolian obsidian using a very long-distance transition and trade network, which was about 1000 to 1900 km.