بررسي صفات عملكردي و تركيبهاي اسانس سه جمعيت گياه دارويي كاكوتي (Ziziphora tenuir L.) كشت شده در اصفهان

The study of yield traits and oil components in three populationa of Ziziphora tenuir L. cultivated in Esfahan

سابقه و هدف: گياه دارويي كاكوتي (Ziziphora tenuir L.) گياهي علفي، يكساله و متعلق به خانواده نعناعيان (Lamiaceae) ميباشد. اين گياه از نظر تركيبهايي نظير استرولها، اسيدهاي چرب و فلاوونوئيدها بسيار غني بوده و از مواد موثره آن در داروسازي استفاده ميشود. از آنجا كه برخلاف گونه چند ساله اين گياه، تحقيقات اندكي روي اين گونه يكساله انجام شده است، بنابراين پژوهش حاضر با هدف بررسي واكـنش جمعيتهاي مختلف گياه به كشت در يك محل انجام شد. مواد و روشها: آزمايش طي سالهاي 1398- 1396 در ايستگاه تحقيقاتي شهيد فزوه وابسته به مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان اجرا گرديد و در آن سه جمعيت كاكوتي از رويشگاههاي استان شامل جمعيتهاي دامنه، قميشلو و كلاه قاضي در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار مورد بررسي قرار گرفتند. صفات اندازهگيري شده شـامل : وزن تر و خشـك اندام هوايي، ارتفـاع بوتـه، نسبت وزن خشك به تر، وزن هزار دانه، وزن بذر تك بوته، درصد و عملكرد اسانس و تركيبات اسانس بودند. درصد اسـانس بـه روش تقطير با آب با دستگاه كلونجر، مقدار تركيبات اسانس بـا دسـتگاه كرومـا توگرافي گـازي (GC) و نـوع تركيبات اسانس با دستگاه كروماتوگرافي گازي متصل به طيـفسـنج جرمـي (MS-GC) انـدازه گيـري شـدند. تجزيه وتحليل داده ها با نرم افزار SAS 9.1 و مقايسه ميانگين تيمارها نيز بـا آزمـون LSD انجام شد. يافته ها: نتايج دو سال نشان داد كه جمعيتهاي مورد بررسي از نظر كليه صفات مورد مطالعه تفاوت معنيداري داشتند. جمعيت قميشلو، با متوسط عملكرد بذر و عملكرد خشك اندام هوايي (به ترتيب 42 و 566 كيلوگرم در هكتار) بيشترين و جمعيت دامنه به ترتيب 6/33 و 406 كيلوگرم در هكتار، كمترين مقدار را به خود اختصاص دادند. بيشترين درصد و عملكرد اسانس در جمعيت كلاه قاضي مشاهده گرديد. سالهاي آزمايش تاثير معنيداري روي صفات عملكرد اندام هوايي و درصد اسانس داشت. برهمكنش جمعيت در سال نشان داد كه جمعيت قميشلو در هر دو سال زراعي از عملكرد بذر و اندام هوايي بالاتري برخوردار بود. آناليز اسانس حضور 19 تركيب را در اسانس جمعيتهاي مورد بررسي نشان داد و پولگون به عنوان تركيب غالب اسانس معرفي گرديد كه مقدار آن از 43 (قميشلو) تا 90 (دامنه و كلاه قاضي) درصد متغير شد. نتيجهگيري: به طور كلي نتايج اين تحقيق نشان داد كه جمعيتهاي مورد مطالعه تنوع ژنتيكي كافي براي صفات مختلف از جمله عملكرد اندام هوايي، عملكرد بذر و درصد اسانس را داشتند. وجود اين تنوع مي‌تواند زمينهساز انجام كارهاي اصلاحي در آينده گردد. همچنين ميتوان اين گياه را به عنوان منبع خوبي جهت تامين تركيب پولگون مورد استفاده در صنايع غذايي و دارويي معرفي نمود.

Background and Objectives: Ziziphora teniur is an annual herbaceous plant belonging to the Lamiaceae family. The plant is very rich in compounds such as sterols, fatty acids and flavonoids and its active ingredients are used in pharmacy. In spite of the of the perennial species of the plant, a little research has been done on this annual species, Therefore, the present study was conducted to investigate the reaction of different plant populations to cultivation in one place. Materials and Methods: The experiment was conducted during 2017-2019 in Fozveh station of Agricultural and Natural Resource Research Center of Isfahan. The experiment was on the basis of randomized complete block design with 3 replications Treatments were 3 populations of Ziziphora teniur. Measured traits included: fresh and dry shoot weight, plant height, dry to wet weight ratio, 1000-seed weight, single plant seed weight, percentage and yield of essential oil and essential oil compounds. The percentage of essential oil was measured by water distillation (Clevenger), the amount of essential oil compounds was measured by gas chromatography (GC) and the qualification of essential oil was measured by Gas chromatography-mass spectrometry (GC-MS). Data analysis was performed with SAS 9.1 software and the mean of treatments was compared with LSD test (p≤ 0.05). Results and discussion: The results of two years indicated that the studied populations were significantly different in terms of all studied traits. Gamishloo and Damaneh populations had the highest and lowest seed yield and shoot dry yield with average (42 and 566 kg/ha) and (33.6 and 406 kg/ha) respectively. The highest amount of essential oil percentage and oil yield were observed in Kolahghazi population. Experimental years had a significant effect on aerial dry matter yield and essential oil percentage. Results of the interactive effect of genotype*year revealed that Gamishloo population had the highest seed yield and aerial dry yield during 2 years. 19 components were found in 3 populations oil. Polegone observed as the main essential oil component. Its rate was variable from 43% (Gamishloo) to 90% (Damaneh and KolahGhazi). Conclusion: In general, the results of this study indicated that the studied populations had the sufficient genetic diversity for various traits such as shoot yield, seed yield and essential oil percentage. The existence of this diversity can pave the way for remedial work in the future. This plant can also be introduced as an appropriate source to provide a combination of Polegone used in food and pharmaceutical industries.