وجاهت هنري تشبيهات هجوآميز مجيرالدين بيلقاني (پژوهشي در سبك‌شناسي بلاغي هجو)

زمـينه و هـدف: يكي از جـلوه هاي ادب غـنايي در اشـعار مـجيرالديـن بيلقاني هجويـات اوسـت كه در كـنار هجويـات استادش، خاقاني، از نظر مغفول مانده و چنانكه بايد به آن پرداخته نشده است. ازاينرو پژوهش حاضر ميكوشد ضمن حذف مضامين متناقض با مسائل اخلاقي، به معرفي هجو و ذكر دلايل مختلف وجود آن در ديوان مجيرالدّين بيلقاني پرداخته و شگرد هنري و بلاغي او را در اين زمينه بررسي نمايد. روش مطالعه: روش اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي است و داده ها با استفاده از منابع كتابخانه اي جمع آوري شده است. محدوده و جامعه موردمطالعه، ابيات هجوآميز ديوان مجيرالدين بيلقاني است كه با تصحيح و تعليق محمد آبادي توسط انتشارات مؤسسه تاريخ و فرهنگ ايران منتشر شده است. يافته ها: بررسيها نشان ميدهد زبان مجير در هجويات، زباني عفيف و غالباً به دور از پرده دريهاي مرسوم با الفاظ تابو است. هجويات او بيشتر متوجه رقيبان شعري و حاسدان است و در اين ميان، تشبيه مهمترين عنصر خيال آفرين و شاعرانه مجير محسوب ميشود. ذهن تصويرساز مجير براي هجو ديگران، به آوردن يك تصوير اكتفا نكرده و تشبيهات او آميخته به تصاوير ديگر و دربرگيرنده تناسبهاي لفظي و معنوي گوناگون است. اين آميختگي بر ارزش ادبي هجويات وي افزوده و جنبه تخيّلي آن را تقويت كرده است. همچنين، اين امر از زشتي و كراهيّتي كه مختص سخن هجوگونه است، كاسته و بر ويژگي بلاغي سخن افزوده است. مجير با تمثيلها و اسلوب معادله هايي كه بر پايه منطق عقلي و هنري ساخته، كوشيده است با بياني مستدل، ضمن بركشيدن مقام خود، ديگران را در جايگاهي فروتر نشاند. نتيجه گيري: مـجير در تشبيهات هـجوآمـيز خود بين عناصر به ظاهر بـي ارتباط و دور از هم، پيوندي شاعرانه برقرار نموده و ذهـن مخاطب را براي كشف ارتباط دو سـوي تشبيه، به تكـاپو انداخته است. از نظر مـعنايي نيز هجويات او بازنمود اوضاع اجتماعي مـردم و اخلاق حاكم بر جـامعه اسـت. بنابراين هـجويات مجيرالدين بيلقاني علاوه بر وجاهت هنري، از نظر معنايي درخور توجه است.