بررسي سبك‌شناسي اشعار «محمدخان دشتي»

زمينه و هدف: يكي از ادوار سبك‌شناسي شعر فارسي، دوره‌اي موسوم به دورۀ بازگشت است. شاعران مكتب بازگشت، داراي سبك شخصي نيستند و تنها سبك شاعران كهن را تقليد كردند؛ اما گاه با همان شيوۀ تقليد، آثار بديعي آفريدند. درنتيجه تأمل در چگونگي اقتفاهاي آنان از شاعران پيشين ميتواند نتايجي را براي ادب‌دوستان به ارمغان آورد. اين مقاله يكي از شاعران دورۀ بازگشت به نام محمدخان دشتي را معرفي ميكند و به بررسي ويژگيهاي سبكي در اشعار وي ميپردازد. روش مطالعه: در اين پژوهش، اشعار محمدخان دشتي با روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي ـ اسنادي از جهت ويژگيهاي زباني، ادبي و فكري با روش تحليل محتواي كيفي و كمّي بررسي ميشود. يافته‌ها: محمدخان دشتي از شعراي دورۀ دوم مكتب بازگشت محسوب ميشود. مبناي كار وي بر تقليد صرف استوار است و اندك ابداع و نوآوري در آن ديده نميشود. هم از نظر لفظ و شيوۀ بيان و هم از نظر محتوا و مضمون و توصيف، تنها سعي دارد به سرمشقهاي خود نزديك شود كه البته در اين راه تا حدودي موفق بوده ‌است. نتيجه‌گيري: از حيث ساختار و قالب شعري، دو قالب قصيده و غزل، محل انعكاس مضامين غنايي اين شاعر است. در ديوان وي از اوزان سنگين و مهجور خبري نيست و اوزان بكاررفته، همگي از اوزان كثيرالاستعمال است. وي در جناسهاي خود از واژه‌هاي ساده استفاده كرده است و با استفاده از مصاديق تكرار بر موسيقي كلام خويش افزوده است. اكثر لغات در اشعار وي ساده و قابل فهم و دور از ابهام و پيچيدگي است. در سطح نحوي، كاربرد ويژگيهاي دستوري فارسي كهن، موجب كهنگي زبان وي شده است. از نظر بلاغي و ادبي، آرايه‌هاي جناس و تشبيه بسامد بيشتري نسبت به ديگر آرايه‌ها دارد. استفاده از صنايعي مانند تناقض، تمثيل و اسلوب معادله، تأثيرپذيري او از سبك هندي (سبك ماقبل) را اثبات ميكند. در سطح فكري، محمدخان سعي در بيان افكار دوران سعدي و حافظ دارد و مضامين عاشقانه، مدح و مرثيه از مهمترين درونمايه‌هاي اشعار اوست. اما با وجود تصدي منصب سياسي، مسائل اجتماعي و سياسي زمان شاعر، انعكاسي در اشعار وي ندارد.