تصوير حكومت در ادبيات داستاني ايران، 1320-1300

از كودتاي اسفند 1299 تا ورود نيروهاي متفقين به ايران به‌تدريج نوع جديدي از حكمراني شكل گرفت كه بر مبناي تصويري از حكومت استوار بود كه ايده‌هاي آن نه‌تنها در گفتمان جاري ميان جريان‌هاي سياسي گوناگون، بلكه در يقينيات زندگي روزمره توده مردم بازتاب مي‌يابد. پرسش‌هاي پژوهشي اين مقاله عبارت‌اند از: 1. آيا اين حكمراني جديد براساس تصوير معيني از حكومت شكل گرفته است كه در جهان‌بيني دوران و يقينيات زندگي روزمره مردم عادي ريشه دارد؟ 2. چه عوامل مهمي در عرصه‌هاي گوناگون تصوير حكومت را شكل داده‌اند؟ 3. تا چه حد ردپاي اين تصوير در ادبيات داستاني اين دوره آشكار است؟ فرضيه اصلي اين است كه دولت مدرن در دوره پهلوي اول براساس تصويري از حكومت شكل گرفته كه ريشه در يقينيات زندگي روزمره مردم ايران داشته است؛ و دوگانگي‌هايي نظير اقتدارگرايي/مردم‌سالاري را در عرصه‌هاي گوناگون نمايان مي‌سازد كه در ادبيات داستاني اين دوره مشاهده مي‌شود. در اين مقاله، با عنايت به روش تحليل شخصيت‌هاي تيپيك در جامعه‌شناسي رمان جرج لوكاچ و چارچوب نظري جامعه‌شناسي معرفت مانهايم، چگونگي اين انتظارها و ايده‌هاي مرتبط با حكومت در رمان‌ها و داستان‌هاي اجتماعي ايران در دوره زماني 1320-1300­ بررسي مي‌شود. بررسي ادبيات داستاني اين دوره به واكاوي و رمزگشايي از برخي جنبه‌هاي پنهان اما مؤثر بر شكل‌گيري و بازشكل‌گيري حكومت در عرصه‌هاي گوناگون سياست داخلي، سياست خارجي، سياست اقتصادي و نيز سياست فرهنگي (جهان‌بيني) ياري مي‌رساند كه به‌ترتيب در دوگانگي‌هايي مانند اقتدارگرايي/مردم‌سالاري، استقلال/الگوبرداري، منافع عمومي/مالكيت خصوصي و در نهايت دوگانگي ارزشيهنجاري مسئله‌پردازي مي‌شود.