پايداري بهره‌وري عوامل توليد در كشورهاي منطقه منا با تاكيد بر ردپاي اكولوژيكي

سابقه و هدف: توسعه پا يدار، توسعه منابع، محيط زيست و اقتصاد را در بر مي گيرد ولي در قرن حاضر تخريب گسترده محيط زيست و كاهش سريع منابع طبيعي بر رشد اقتصادي، رفاه اجتماعي و بهبود سلامت انسان تأ ثير گذاشته است. جهت بررسي اثر اين منابع بر توسعه پايدار در مطالعات مختلف، تو ليد ناخالص داخلي را به عنوان خروجي بهره وري كل عامل هاي توليد سنتي درنظر گرفته اند اما توسعه پايدار نه تنها به رشد توليد ناخالص داخلي بلكه به بهبود رفاه انساني نيز وابسته است. از اين رو سنجه توسعه انساني از نظر مفهومي و معنايي منعكس كننده سنجه كاملي براي توسعه پايدا ر است و مزيت هاي بيشتري در مقايسه با توليد ناخالص داخلي دارد. سنجه ردپاي اكولوژيكي نيز ميزان فشار بر محيط زيست را اندازه گيري مي كند كه به عنوان عامل اثرگذار بر توسعه پايدار نقش دارد. اين مقاله در تلاش است تا محدوديت هاي توليد ناخالص داخلي به عنوان خروجي و انرژي به عنوان ورودي توسعه پايدار را رفع نمايد. از اين رو، با درنظر گرفتن ردپاي اكولوژيكي به عنوان سنجه ارزيابي محيط زيست و سنجه توسعه انساني به عنوان سنجه خروجي در بهره وري كل عامل هاي توليد، سنجه جديد براي بازتاب توسعه پايدار با نام بهره وري كل عامل هاي توليد پايدار ارائه گرديد .موا د و روش ها : در اين مقاله، سنجه هاي ردپاي اكولوژيكي و توسعه انساني با بهره وري كل عامل هاي توليد تركيب و در چارچوب جديد بهره وري كل عامل هاي توليد پايدار مورد استفاده قرار گرفت. از روش مالم كوئيست  براي محاسبه تغييرات بهره وري كل عامل هاي توليد پايدار در كشورهاي منطقه منا طي سال هاي 1995- 2016 استفاده شد و جهت بررسي روند همگرايي از آزمون همگرايي سيگما استفاده شد. سنجه مالم كوئست پايدار، به تغيير كارايي و فني پايدار تجزيه شد. اگر بازده متغير نسبت به مقياس فرض شود، كارايي فني پايدار نيز به تغيير كارايي خالص و تغيير مقياس پايدار تفكيك شد .نتايج و بحث: به طور كلي، متوسط بهره وري كل عامل هاي توليد سالانه در كشورهاي منطقه منا 98 / 0 است كه ناشي از ردپاي اكولوژيكي، نيروي كار و سرمايه به عنوان فاكتورهاي ورودي و سنجه توسعه انساني به عنوان خروجي است. به غير از بحين و تركيه، همه كشورها تأكيد بسيار كمتري بر توسعه پايدار دارند. بحرين با داشتن بالاترين ميانگين مالم كوئيست پايدار در رتبه اول و تركيه در رده دوم قرار دارد. دليل اين امر را به افزايش 75 درصدي سرما يه در كشور بحرين مي توان نسبت داد. با تجزيه ميانگين مالم كوئيست پايدار به ميانگين مقدار كارايي فني پايدار نشان داد كه تغيير فناوري پايدار رشد نداشته است. كارايي فني خالص و مقياس نشان داد كه كارايي فني خالص پا يدار بهبود داشته ولي كارايي مقياس بهبود نيافته باشد. كشورهاي گروه با سنجه توسعه انساني بسيار بالا و متوسط، كارايي فني پايدار بالاتر از كشورهاي گروه با سنجه توسعه انساني بالا و پايين را دارند، كه نشان مي دهد كشورهاي توسعه يافته تر از نظر كارايي فني پايدار وضعيت بهتري دارند.كشورهاي گروه با سنجه توسعه انساني بسيار بالا، داراي مقدار كارايي فني خالص متوسط  1 هستند و كشورهاي در حال توسعه شكاف توسعه پايدار بيشتري دارند. همگرايي سيگما كشورهاي گروه با سنجه توسعه انساني بالا شامل ايران، كمترين و حداقل نوسان را نشان مي دهد كه بيانگر شكاف متعادل در توسعه پايدار بين كشورهاي كم و به نسبت توسعه يافته مي باشد. اما در گروه كشورهاي با سنجه توسعه انساني بسيار بالا و متوسط همگرايي سيگما به طور گسترده اي در نوسان است كه بيانگر عدم پايداري توسعه در اين گروه كشورها مي باشد .نتيجه گيري: انواع مختلف كشورها با يد مسيرهاي مختلفي را بر اي دستيابي به توسعه پايدار مثبت انتخاب كنند. بهره وري كل عامل هاي توليد پايدار كشورهاي منا با توجه به سطح هاي مختلف اقتصادي و سطح حفاظت از محيط زيست متفاوت است، بنابراين تدوين سياست هاي متمايز جهت توسعه پايدار يك ضرورت است. براي دستيابي به توسعه پايدار بايد كارايي فني را ارتقاء داد. ترويج فناوري پايدار نقشي اساسي در توسعه پا يدار دارد. سياست گذاران بايد به تحقيق و توسعه فناوري هاي پايدار و افزايش آگاهي كارآفرينان درباره حفاظت از محيط زيست بپردازند.