نقد حكايت شيخ صنعان عطار نيشابوري بر مبناي نظريۀ سيستم‌هاي پيچيده

«نظريۀ سيستم‌هاي پيچيده» روشي جديد و كل‌نگر در بررسي سيستم‌هاست كه برخلاف ديدگاه‌هاي جزئي‌نگرِ تقليل‌گرا، از تحليل ساختار كلي به كاركردها و عملكردهاي اجزا مي‌رسد. در چارچوب اين نظريه، به ويژگي‌هايي مانند رفتارهاي غيرخطي، حالت‌هاي آشوب و پويايي سيستم، فرايند بازخورد، هم‌افزايي و تعادل پايدار نهايي در حالتي سايبرنتيكي (خودكنترل) و... پرداخته مي‌شود. تنوع كنش‌گرها و كنش‌پذيرها، افزوده‌شدن اجزاي جديد و لازم در به تعادل رسيدن حالت‌هاي آشوب، غيرخطي‌بودن ارتباط عناصر مستقل با يكديگر و محيط و تأثيرگذاري عناصر حاشيه‌اي در حكايت شيخ صنعان، بررسي آن را در چارچوب نظريۀ سيستم‌هاي پيچيده ممكن كرده است. در اين پژوهش تلاش شده است به نقد اين حكايت به روش تحليل كيفي پرداخته و با سنجش ظرفيت‌هاي پنهان آن نشان داده شود كه اين حكايت يك سيستم اجتماعي پيچيده است كه رفتاري غيرخطي و پيش‌بيني‌ناپذير دارد؛ البته با بررسي دقيق عناصر آن و ارتباط‌هاي نامنظم و پيچيدۀ آنها، از پيچيدگي‌شان كاسته مي‌شود و مي‌توانيم به فهم عميقي از متن دست يابيم. با ديدگاه سيستمي مي‌توان كاركرد شيخ صنعان، مريدان و دختر ترسا را در ارتباط با زيرسيستم‌هاي ديگري مانند خواب، قضا و قدر و مرگ واكاوي كرد و در حالتي كل‌نگر به تكامل‌رسيدن اجزاي آن را در تكاملي كلي و پويا نشان داد. سيستم در حالتي خودكنترلي، شيخ صنعان و دختر ترسا ـ دو زيرسيستم برجسته ـ را با فرايند بازخورد به تكامل مي‌رساند و از اين راه به خودسازماندهي مي‌پردازد. اين پژوهش به روشن‌كردن ظرفيت‌هاي پنهان متوني كمك مي‌كند كه قابليّت بازخواني به اين شيوه را دارند.