خصوصي‌سازي دارايي‌هاي دولت در ايران (1368-1399) (مطالعۀ گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي)

Privatization of State Assets in Iran(1989-2020) (Study of Islamic Parliament Research Center (IPRC) Reports)

موضوع اين مقاله مطالعۀ خصوصي‌سازيِ دارايي‌هايي دولت در جامعۀ ايران از پايان جنگ تا امروز است. اين مطالعه از خلالِ بازخوانيِ گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي دربارۀ اين موضوع در دوره‌هاي مختلف انجام شده است. پس از اثبات مسئله سؤال پژوهش به اين صورت ارائه شده است: «سياستِ خصوصي‌‌سازيِ دارايي‌هايِ دولت از حيث شيوۀ واگذاري به چه شكل اجرا شده‌اند؟». براي تحليلِ چگونگيِ انجام واگذاري‌ها چارچوب نظري ديويد هاروي دربارۀ انباشت سرمايه در دست اقليتي معدود، از طريق خلع مالكيت از عموم مردم در فرايند خصوصي‌سازي مورداستفاده قرار گرفته است. واحد تحليل مقاله كشور ايران در سال‌هاي 1368 تا 1399 است. واحد مشاهدۀ گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس دربارۀ خصوصي‌سازي در سال‌هاي 1368 تا 1399 است كه با بخش‌هاي مرتبط با خصوصي‌سازي گزارش‌هاي تفريغ بودجه و برخي مصاحبه‌هاي سياستگذاران دربارۀ خصوصي‌سازي در همين سال‌ها تكميل شده است. روش پژوهش تحليل محتواي اسناد است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد اجراي سياست خصوصي‌سازي در ايران، همواره همراه با توزيع رانت بوده و به‌تدريج به خلع مالكيت عموم مردم انجاميده است. اقليتي از نيروهاي سياسي ايران يا بخش مهمي از شركت‌هاي واگذارشده را از آن خود كرده‌اند يا با واگذاري شركت‌هاي دولتي به بخش عمومي غيردولتي و نهادهاي نظامي حضور خود را هيئت‌مديره‌هاي انبوه شركت‌هاي زيرمجموعۀ اين نهادها تضمين كرده‌اند.

In this article we study privatization policy in Iranian society since the end of Iran- Iraq war. After proving the problem, our research question is stated as follows: “How has the policy of privatization of government’s assets been emplemented?” Our theoretical framework for answering this question is David Harvey’s theory of “accumulation by dispossession” of people during privatization process. Unit of analysis is Iran during 1368-1399 and unit of observation, is the reports of Majlis Research Center, annual Budget Settlement Reports about privatization as well as some interviews with policy makers on privatization during this period. We use qualitative content analysis as our method for studying these documents. Our research shows that from the outset, implementation of neoliberal policy of privatization in Iran has had a rentier nature that has persisted throughout the last thirty years. Consequently, a small clique of political forces in Iran have gradually either taken over the ownership of privatized enterprises or have managed to guarantee their position as members of board of directors of companies after this latter’s devolution to the nongovernmental public sector and military institutes.