واكاوي عوامل اقتصادي در تداوم و تحول مراسم آييني و سوگواري خراسان با تأكيد بر شهر مشهد عصر قاجار

An Analysis of the Economic Factors in the Continuation and Evolution of Khorasan Rituals and Mourning Ceremonies with an Emphasis on the City of Mashhad in the Qajar Era

در تاريخ ايران اسلامي، عصر قاجار يكي از دوره‌هايي است كه تأثيرات عميقي بر ارزش‌هاي ديني و فرهنگي ايران از خود به جاي گذاشته است. مراسم آييني كه در دوره قاجار به‌ طوركلي بر اساس عقايد و افكار مذهبي‌سياسي شكل گرفته بود چنان تداوم و تحول يافت كه در كمتر دوره‌اي از تاريخ ايران، در زماني چنان كوتاه بدان پايه رسيده است. بررسي و شناخت روند تداوم و تغيير مراسم آييني و سوگواري در ايالت خراسان عصر قاجار به‌عنوان يك مسئله بنيادي، از اهميت زيادي برخوردار است. مسئله تحقيق، بررسي برخي عوامل اقتصادي تأثيرگذار بر روند مانايي و تحول مراسم‌هاي آييني و چگونگي و نحوه تحول آن است. اين مقاله به بررسي وضعيت مراسمات در يكي از برجسته‌ترين ادوار تاريخ شيعيان يعني قاجاريان در منطقه خراسان با تأكيد بر شهر مشهد و علل اقتصادي تحولات آن با روش توصيفي و تبييني مي‌پردازد. يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه در تداوم و تغيير مراسمات اگرچه عوامل اقتصادي دخالت داشته است اما عوامل وقف و بازيگران اقتصادي تأثير بيشتري داشته‌اند.

In the history of Islamic Iran, the Qajar era is one of the periods that has left a profound impact on the religious and cultural values of Iran. Rituals in the Qajar period were generally based on religious-political ideas. It was significantly continued and evolved in this era of Iranian history. It is very important to study and recognize the process of continuity and change of rituals and mourning ceremonies in Khorasan province in the Qajar era, as a fundamental issue. This study examines some economic factors affecting the process of continuity and evolution of the rituals. It also investigates the status of ceremonies in one of the most prominent periods of Shiite history, namely Qajar in Khorasan region, with an emphasis on the city of Mashhad and the economic reasons for its developments using descriptive and explanatory methods. The findings of this study indicate that economic factors have been involved in the continuation and change of ceremonies, but endowment factors and economic actors have played greater impacts.