كمّي‌سازي تأثير ويژگي‌هاي خاك بر رواناب و هدررفت خاك از نوارهاي كشت گندم ديم

Quantifying the Effects of Physicochemical Soil Properties on Runoff and Soil Loss in Rainfed Wheat Cultivation Strips

ويژگي­هاي فيزيكي و شيميايي خاك متغيرهاي مهمي در فرآيند توليد رواناب و رسوب هستند. اين پژوهش با هدف شناسايي مهم‌ترين ويژگي­هاي مؤثر خاك بر توليد رواناب و رسوب در نوارهاي حاصل از كشت گندم ديم انجام گرفت. براي اين منظور سه كشتزار ديم با شيب متوسط 15 درصد و تحت شرايط آيش در جنوب‌غربي استان كرمانشاه انتخاب شد. در هر زمين شيارهايي به طول پنج متر و عرض و عمق 30 سانتي‌متر به‌وسيله دستگاه رديف‌كار ايجاد شد. براي بررسي توليد رواناب و هدررفت خاك، از جريان­هايي با شدت 0/5 و 1/5 ليتر بر دقيقه به مدت 60 دقيقه در سه تكرار استفاده شد و مقدار رواناب و هدررفت خاك از شيارها اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد كه در هر دو شدت جريان، مقدار رواناب و هدررفت خاك همبستگي منفي و معني­دار با متغيرهاي شن، رس، ماده آلي، نفوذپذيري و نسبت رس به سيلت داشتند (p< 0.01) و در مقابل همبستگي مثبت و معني ­دار با سيلت (p< 0.01) و چگالي ظاهري خاك (p< 0.05) داشتند. نتايج تجزيه رگرسيون خطي چندگانه نشان داد كه در شدت جريان 0/5 ليتر بر دقيقه با بهره­ گيري از متغيرهاي نسبت رس به سيلت، ماده آلي و نفوذپذيري خاك مي­توان مقدار رواناب و هدررفت خاك از نوارهاي كشت را به‌ترتيب با ضريب تعيين 0/94 و 0/81 برآورد نمود. هم‌چنين در شدت جريان 1/5 ليتر بر دقيقه با استفاده از مقدار ماده آلي و نفوذپذيري خاك مي­توان مقدار رواناب و هدررفت خاك را به‌ترتيب با ضريب تعيين 0/90 و 0/94 برآورد نمود.

Soil physicochemical properties are important variables in runoff production and soil loss. This research was conducted to find the most important soil properties affecting runoff and soil loss in rainfed wheat furrows under fallow condition. To this end, three rainfed landswith 15% slope gradient were selected in south west of Kermanshah province. In each land, furrows with 5 m in length and 30 cm in width were created using sowing set. Runoff and sediment were measured using simulated flows with a discharge of 0.5 and 1.5 lit.min-1 for 60 minutes in three replications. The results showed that in the two flow discharges (0.5 and 1.5 lit.min-1) runoff and soil loss are negatively correlated with clay, sand, soil permeability (If), organic matter and clay to silt ratio (p<0.01), while positive correlations were found between them and silt (p< 0.01) and bulk density (p< 0.05). The results of multiple linear regression analysis showed that runoff production and soil loss by a 0.5 lit.min-1 flow discharge can be estimated using using the clay to silt ratio, organic matter and soil permeability (If) with a R2 of 0.94 and 0.81, respectively. Runoff production and soil loss by a 1.5 lit.min-1 flow discharge can be estimated using soil organic matter and soil permeability (If) with a R2 of 0.90 and 0.94, respectively.