سنخ‌ شناسي رابطه‌ محور بهره‌ برداري‌هاي خانوادگي در جامعۀ روستايي ايران (مورد مطالعه: روستاي قودجان)

The Relational Typology of the Family Exploitation System in Iran (Case Study: Qudjan Village)

مطالعاتي كه تاكنون در حوزۀ كشاورزي خانوادگي انجام شده، به‌ طور كلي برمبناي دو ديدگاه متفاوت بوده است: ديدگاه اول روي ساختارهاي مادي متمركز و برجسته‌كنندۀ نقش انواع مزرعه و پويايي‌هاي اكولوژيكي است و ديدگاه دوم بر كنشگران اجتماعي متمركز و برجسته‌كنندۀ عامليت كشاورز است و نيروهاي اجتماعي گسترده‌تر نيز نقش مهمي در آن دارند. در مقابل، پيشنهاد دارنهوفر و همكاران (2016) ديدگاه سوم با تمركز روي روابط است كه پتانسيل غلبه‌كردن بر دوگانگي اكولوژيكي/اجتماعي و ساختار/عامليت را دارد. با حاكميت اين رويكرد در اين مطالعه، براي ساختن چارچوب مفهومي و افزايش حساسيت نظري، از نظريۀ جامعه‌شناختي رابطه-محور كانتزن و فورني استفاده شد. اين كار با استفاده از روش گونه‌شناسي و راهبرد عملياتي (تركيبي از راهبرد تجربي و مفهومي) به انجام رسيد. به‌ اين‌ ترتيب كه براساس رويكردي استقرايي، ابتدا مشاهده‌هاي مكرر و عميق، در كنار مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختاريافته با اعضاي 19 خانوار (43 مصاحبه) در روستاي قودجان كه در آن صددرصد واحدهاي بهره‌برداري كشاورزي به‌صورت خانوادگي اداره مي‌شدند، انجام گرفت. سپس در يك فرايند مستمر رفت‌وبرگشتي، مفاهيم براساس يك مفهوم كلي‌تر، برچسب‌هاي مفهومي مناسب به‌عنوان گونه‌ها دريافت كردند و گونه‌ها به‌تدريج شكل گرفتند (تجربي). يافته‌ها نشان مي‌دهد چگونگي و ميزان مشاركت اعضاي خانواده‌هاي بهره‌بردار در تصميم‌گيري و نحوۀ عملكرد آن‌ها در ساختار كار در واحد بهره‌برداري، به شكل‌گيري پيكربندي‌هاي مختلفي از خانواده‌هاي كشاورز مي‌انجامد كه شامل چهار نوع پيكربندي «مكمل سنتي»، «همكاري»، «فردگرايي درون‌مزرعه» و «فردگرايي تخصصي» مي‌شود. در روستاي قودجان مكمل سنتي به‌رغم وجود پيكربندي‌هاي خانوادگي ديگر، نوع غالب است كه در آن مرد مالك و سرپرست رسمي واحد بهره‌برداري خانوادگي است. همچنين نتايج نشان مي‌دهد احتمال پايداري نسلي واحد بهره‌برداري خانوادگي با پيكربندي فردگرايي درون‌مزرعه، بيشتر از ديگر انواع پيكربندي است. بازسازي الگوهاي تقسيم كار در خانوادۀ بهره‌بردار مي‌تواند انعطاف‌پذيري آن را افزايش دهد و درنتيجه چشم‌انداز آتي كسب‌وكار كشاورزي خانوادگي را بهبود ببخشد.

Studies in the field of family farming have generally been based on two different perspectives: the first perspective focuses on the material structures and highlights the role of farm types and ecological dynamics; the second perspective focuses on the social actors and emphasizes agency. It is the farmer and the wider social forces that also play an important role. In contrast, the proposal by Darnhofer et al. (2016) is a third perspective that focuses on “relationships” and has the potential to overcome the duality of ecology /social and structure/actor. Given the dominance of this approach in this study, Kantzen and Fornay’s relational sociological theory was used to build a conceptual framework and increase theoretical sensitivity. For this purpose, the typological method and the operational strategy (a combination of experimental and conceptual strategy) were used. Thus, based on the inductive approach, frequent and in-depth observations and semi-structured interviews were first conducted with members of 19 households (43 interviews) in the village of Qudjan, where 100% of the farm units are family-run. In a roundabout way, concepts based on a more general concept were given appropriate conceptual labels as species, and species gradually became (experimental). The results show that how and to what extent the members of the exploiting families participate in decision making and how they function in the work structure in the exploiting unit leads to the formation of different configurations of peasant families, including four types of configurations: “traditional complementarity”, “cooperation”, “individualism on the farm” and “specialized individualism”. In Qudjan village, despite the existence of other family configurations, the “traditional complementation” type is the predominant type in which the man is the official owner and head of the family farm unit. The research results also show that the probability of generational stability of the family exploitation unit is higher with the “individualism in the field” configuration than with other configuration types. Reconstructing patterns of labor division in the family sweatshop can increase its flexibility and thus improve the future prospects of the family farm.