نقش بندهاي خشكه‌چين متوالي در مهار رسوب در حوزه آبخيز جنگلي بلوط در غرب ايران

Investigating the Role of Loose Stone Dams in Controlling the Sedimentation of Oak Forest Area in the West of Iran

بندهاي خشكه­ چين از جمله بندهاي اصلاحي كم­هزينه در حوزه­ هاي آبخيز هستند كه در آبراهه­ هاي كوچك براي حفظ منابع خاك و كاهش انتقال رسوب بكار مي­ روند. كارايي اين بندها در رسوب گيري ذرات در عرصه جنگلي كم‌تر مورد توجه پژوهش‌گران قرار گرفته است. هدف از اين پژوهش بررسي تأثير توالي بندهاي خشكه­ چين و نقش عوامل مؤثر بر مقدار رسوبگيري در عرصه جنگلي بود. همچنين دانه ­بندي رسوبات در بندهاي متوالي و در فواصل مختلف از هر بند بررسي و با توزيع اندازه ذرات خاك بالادست بندها مقايسه شد. در اين پژوهش يازده بند متوالي خشكه ­چين در حوزه آبخيز مرگ واقع در جنوب غربي شهر كرمانشاه مورد بررسي قرار گرفت. اين بندها در آبراهه­ با درجه دو طي سال 1395 احداث شده ­اند. نتايج نشان داد بندهاي بالادست آبراهه با 9245 كيلوگرم بر هكتار بيشترين و بندهاي پايين­دست با 3575 كيلوگرم بر هكتار كمترين عملكرد رسوب را داشتند. مقدار رسوب پشت بندها تحت تأثير شيب و مساحت سطح زهكشي آنها قرار داشت. مقدار شن رسوب 1/5 برابر بيشتر از خاك بالادست بندها بود در حالي كه مقدار سيلت و رس رسوب كمتر و به ­ترتيب 75/5 و 23/8 درصد خاك بالادست بود. در طول سطح رسوبگذاري با دور شدن از ساختمان بند، درصد شن افزايش ولي درصد سيلت و رس كاهش يافت. اين پژوهش نشان داد بندهاي خشكه­ چين يكي از مهم­ترين سازه­هاي كم هزينه در حوزه آبخيز براي جلوگيري از انتقال رسوب به ويژه ذرات درشت­ دانه هستند. هر چند، احداث بندهايي با زهكشي كم جهت جلوگيري از انتقال ذرات ريز ضروري است

Loose stone check dams are among the least expensive structures in watersheds and are usually used to protect soil resources and reduce sediment transfer in small waterways. The effectiveness of these dams has received less attention from researchers in particle deposition in the forest area. The purpose of this study was investigating the effect of loose stone check dams and the role of the factors affecting on the amount of sedimentation in the forest area. Also, grading of sediments were studied at consecutive dams and different distances from each dam and compared with the soil particle size distribution of upstream soil. In this research the eleven loose stone check dams follow each other were investigated in the Marg watershed located in the southwest of Kermanshah. These dams have been constructed in the second order waterways during the year 2016. The results showed the upper dams of the waterway had the highest amount (9245 kg h-1) and the lower dams had the lowest amount of sediment (3575 kg h-1). The sediment amount of the back dams was directly affected by the slope and area of the dam drainage area. The amount of sand was 1.5 higher than the upstream soil, while the amount of silt and clay in the sediment samples was lower of the upstream soil, 75.5% and 23.8%, respectively. The amount of sand particles increases but the silt and clay particles had a declining trend with distance from the dam during the sedimentation surface. This study showed that loose Stone dams play an important role in sedimentation of coarse particles and they are one of the important structures in the watershed to prevent sediment transfer due to the low cost of their construction. Although, the construction of low drainage dams is necessary to prevent the transfer of fine particles.