تبيين ابعاد مفهوم، مصاديق و قرائن تقلب در صورت‌هاي‌مالي: بر اساس روش تحليل مضمون (تم)

Explain the Dimensions of the Concept, Instances and Indications of Fraud in Financial Statements: Based on the Method Thematic Analysis

تقلب از عوامل موثر در كاهش اعتماد عمومي نسبت به گزارش‌ها و صورت­هاي‌مالي تهيه شده شركت‌ها، محسوب مي‌شود. به علت فقدان چارچوب نظري كامل و خلاء قوانين موضوعه تقلب، پژوهش حاضر با هدف تبيين ابعاد مفهوم، مصاديق و قرائن تقلب در صورتهاي‌مالي به روش تحليل تم، منطبق با شرايط محيطي كشور، انجام شد. در اين تحقيق با مصاحبه از 21 نفر خبره كه به روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب شده‌اند و عضو جامعه حسابداران رسمي ايران يا كارشناس رسمي دادگستري بوده و سابقه بررسي تقلب در پرونده‌هاي كلان شركت‌هاي ايراني را داشته‌اند اين نتيجه حاصل شده است كه مفهوم تقلب در صورتهاي‌ مالي داراي ابعاد قانوني(لزوم تعريف تقلب در قانون، ذكر و تعريف نمودن مصاديق تقلب در قانون)، معنوي(قصدو نيت، فريب‌كارانه، معمولا"توأم با تباني) و مادي(وارونه جلوه دادن واقعيت، داشتن مزايا­و­منافع براي مرتكب و ‌ضرر­و­زيان‌رساندن‌به‌ديگري) است. همچنين يافته‌‌ اين تحقيق، مصداق‌هاي كلي تقلب در صورتهاي مالي را، در پنج تم فرعي(1- اسناد و مدارك جعلي، 2- دستكاري در اقلام صورتهاي مالي، 3- افشاء يا عدم افشاي اطلاعات با اهميت، 4- بكارگيري نادرست استانداردهاي حسابداري و 5- سوء استفاده از دارائيها)، بعلاوه در تم فرعي مصاديق قوانيني (برخي مصاديق اشاره شده در بعضي قوانين جاري كشور)، به همراه مجموعه مصاديق عيني براي هر تم فرعي نشان مي‌دهد. افزون بر اين قرائن تقلب در صورتهاي مالي را در تم‌هاي قرائن غير مالي (قرائن شكلي و ساختاري) تقلب و قرائن مالي تقلب بيان مي‌دارد. قانونگذار مي‌تواند از مفهوم و مصداق‌ هاي تقلب ارائه شده در اين پژوهش در تعريف و نيز تدوين قانون مقابله با تقلب براي شركت‌هاي ايراني استفاده نمايد.

Fraud is one of the effective factors in reducing public confidence in the reports and financial statements prepared by companies. Due to the lack of a complete theoretical framework and the vacuity of fraud laws, the present study was conducted to explain the dimensions of the concept, instances and Indications of fraud in financial statements by theme analysis method, in accordance with environmental conditions. In this study, by interviewing 21 experts who have been selected by purposive sampling method and are members of the Iranian Society of Certified Public Accountants or forensic experts and have a history of investigating fraud in large cases of Iranian companies, it has been concluded that the concept of fraud in financial statements has legal dimensions (the need to define fraud in law, mentioning and defining instances of fraud in law), spiritual (intent, deceptive, usually accompanied by collusion) and material (inverting reality, having benefits for the perpetrator and harming the other). Findings of this research also provide general instances of financial statement fraud in five theme (1-forged documents, 2- manipulating with financial statements, 3- disclosure or non-disclosure of relevant information, 4- misapplication of accounting standards, and 5- misuse of assets) In addition, in the sub-theme, it shows instances of rules (some instances mentioned in some current laws of the country), along with a set of objective instances for each sub-theme. In addition, indicates of fraud in financial statements is expressed in the themes of non-financial evidence (formal and structural indications) of fraud and financial indications of fraud. The legislator can use the concept and instances of fraud in this study in definition and also the drafting a law to combat fraud for Iranian companies.