معناشناسي «ظن» در قرآن كريم بررسي مؤلفه هاي معنايي واژه «ظن» در قرآن كريم از لحاظ تأييد يا رد دو معنايي بودن آن

Semantic Analysis of “Zan” in the Holy Qur’an An Investigation on the Semantical Structure of Zan in the Holy Qur’an Concerning Whether it Affirms or Denies its two Meanings (Conjecture and Certainty)

از آنجاكه مقوله ظن يا يقين از مسائل بنيادين فكر و دانش است، توجه به گمان و ستايش يا نكوهش آن در قرآن كريم، راه انديشه در مبادي معرفتي دانش را مي‌گشايد و از مسائل ريشه‌اي است كه قرآن به آن پرداخته است. با مرور برخي آيات قرآن ممكن است به نظر برسد، تبعيت از هر ظني از نظر قرآن ناپسند و مورد نكوهش است و در نتيجه در مواردي كه قرآن كريم ظن برخي مؤمنان را ستوده است، اين ظن به ­معنايِ يقين است. بسياري متكلمان و مفسران نيز بر اين باورند كه عقيده بايد يقيني باشد و ظن در مسائل اعتقادي معتبر نيست و در نتيجه ظن را در آيات حاوي ظن به مسائل اعتقادي، حمل بر يقين كرده يا به تأويل برده‌‌اند و واژه ظن را از كلمات اضداد دانسته كه داراي دو معناي ظن و يقين است. اين پژوهش با مطالعه معناشناسانه آياتي كه به ستايش يا نكوهش ظن پرداخته است و توجه به قرائن پيراموني آن و واژگاني كه در يك دايره معنايي با كلمه كانوني ظن قرار دارند، اين نكوهش يا ستايش و محدوده هركدام را از منظر قرآن كريم و با بهره‌گيري از متدلوژي معناشناسي بررسي كرده است و نوع مفهوم‌سازي و جهان‌بيني قرآن در مورد ظن پسنديده و ناپسند را به دست آورده است. اين تحقيق نشان مي‌دهد، مجموعه كلمات مترادف، همنشين و متضاد ظن، قرينه‌اي بر حمل ظن بر يقين در آياتي كه مفسران بر يقين حمل كرده‌اند، به دست نمي‌دهد و حمل آيات بر معناي غالب ظن يعني گمان از نظر منطق قرآن مانعي ندارد و بلكه مطابق اصل ظهور و اصالت قرآن و نيز علم و حكمت باري­ تعالي است.

Having doubt or being certain is one of the basic matters of knowledge. Therefore the praise or the reproach of conjecture or surmise in the Holy Qur’an is a fundamental issue which leads to the reflection on the cognitive principles of knowledge. Reviewing some verses of the Holy Qur’an may imply that following any surmise is reproached; therefore the cases in which the surmise of some believers is praised, should have an esoteric interpretation. Many theologians and interpreters believe the devotees should have firm beliefs and surmise is not valid in this regard. Therefore they interpret zan as certainty in the verses which praise the zan (surmise) of believers. The verses which praise or reproach zan in the Holy Qur’an, their contextual clues and the words which are in the same semantic field are studied in this research, using the semantic methodology. Therefore the conceptualization and weltanschauung of the Holy Qur’an on admirable and non-admirable zan is discovered. This research shows that the syntagmatic, paradigmatic and opposite vocabulary in the semantic field of zan do not provide any contextual clue for the interpretation of zan as certainty in the mentioned verses; there is no restraint to interpret zan according to its literal sense and it is rather compatible with the originality of the text, and God’s absolute knowledge and wisdom.