بررسي تنوع مورفو‌‌‌‌ ژنتيكي توده‌هاي بومي گونه .Aegilops triuncialis L جمع آوري‌ شده از نيمه شمالي ايران

Morphological Genetic Variation of Native Species of Aegilops triuncialis L. Collected from the northern half of Iran

تنوع ژنتيكي پايه و اساس برنامه‌هاي به‌نژادي محسوب شده و اصلاح گياهان با صفات و خصوصيات مطلوب را ممكن مي‌سازد. جنس آژيلوپس (.Aegilops spp) يكي از خويشاوندان وحشي گندم نان است و پراكنش وسيعي در خاورميانه و غرب آسيا دارد كه ايران بخش وسيعي از اين منطقه را در بر مي‌گيرد. در اين تحقيق 154 توده بومي گونه آژيلوپس ترنسياليس (Aegilops triuncialis L.) تهيه شده از بانك ژن گياهي ملي ايران در قالب طرح بلوكي آگمنت با سه تكرار مورد ارزيابي قرار گرفتند. ارزيابي صفات مورفولوژيكي طبق دستورالعمل موسسه بين‌المللي ذخاير ژنتيكي انجام شد. بر اساس نتايج، بيشترين تنوع ژنتيكي مربوط به توده‌هايAe. triuncialis استان‌هاي آذربايجان شرقي و قزوين و كمترين تنوع مربوط به توده‌هاي استان‌هاي كردستان و خراسان شمالي بود. از لحاظ ضريب تنوع صفات كيفي توده‌هاي استان‌هاي آذربايجان‌شرقي، آذربايجان‌غربي و زنجان در اغلب صفات داراي بالاترين شاخص و توده‌هاي استان سمنان در بيشتر صفات فاقد تنوع بودند. تجزيه همبستگي نشان داد كه صفات مربوط به سنبله و ساقه داراي بيشترين ضرايب همبستگي با يكديگر هستند. بر اساس تجزيه خوشه‌اي توده‌ها با صفات مورفولوژيك، در برخي موارد گروه‌بندي ايجاد شده با پراكنش جغرافيايي توده‌ها مطابقت نشان داد. همچنين نتايج اين تحقيق نشان داد تنوع ژنتيكي بالايي بين جمعيت‌هاي مختلف اين گونه وجود دارد. با توجه به اينكه به‌كارگيري خويشاوندان وحشي گندم در برنامه‌هاي اصلاحي مستلزم وجود تنوع ژنتيكي مي‌باشد، نتايج اين مطالعه بر اهميت به سزاي گونه Ae. triuncialis به عنوان منبعي از ژن‌هاي با ارزش كه داراي پتانسيل ژنتيكي بالا جهت اصلاح گندم مي‌باشد تأكيد مي‌كند.

Genetic diversity is the basis of breeding programs and allows plant breeding with desirable traits and characteristics. Aegilops spp. is one of the wild relatives of bread wheat and has a large distribution in the Middle East and West Asia, with Iran covering a large part of this region. In this research, 154 native populations of Aegilops triuncialis L. from the National Iranian Genetic Bank were evaluated in an Agement block design with three replications. Evaluation of morphological traits was carried out according to the instructions of the International Institute of Genetic Resources. According to the results, the highest genetic diversity was related to the Aegilops triuncialis populations of East Azarbaijan and Ghazvin provinces, and the least diversity was in the populations of Kurdistan and North Khorasan provinces. In terms of diversity coefficient of qualitative traits, the accessions of East Azarbaijan, West Azarbaijan and Zanjan provinces in most of the traits have the highest indices and the accessions of Semnan province were in most of the traits lacking diversity. Correlation analysis showed that spike and stem traits had the highest correlation coefficients. Based on the cluster analysis of the accessions with morphological traits, in some cases, the grouping pattern was matched with the geographic distribution of the accessions. Given that the use of wild wheat relatives in breeding programs requires genetic diversity, the results of this study emphasize the importance of Ae. triuncialis species as a source of valuable genes that have high genetic potential for wheat breeding.