ارزيابي مورفوفنولوژيكي لاين‌هاي تريتي‌پايرم اوليه در مقايسه با گندم نان و تريتيكاله در اقليم گرم و خشك استان يزد

The morphophenological study of primary Tritipyrum lines in comparison with bread wheat and Triticale in arid climate of Yazd province

به منظور بررسي سيزده لاين نوتركيب كروموزومي تريتي پايرم اوليه هگزاپلوييد، در اقليم گرم و خشك يزد در مقايسه با پنج لاين اميدبخش تريتيكاله، هفت رقم گندم نان ايراني و دو رقم گندم نان افغاني در كشت بهاره از نظر برخي خصوصيات مورفوفنولوژيك مرتبط با عملكرد، آزمايشي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مزرعه دانشگاه يزد انجام شد. نتايج نشان داد كه بين همه ژنوتيپ هاي مورد مطالعه از نظر تمام صفات، اختلاف معني داري وجود دارد. در اين مطالعه، لاين هاي تريتي پايرم ميانگين روز تا رسيدگي فيزيولوژيك بيشتر، اما ارتفاع كمتري نسبت به ارقام گندم نان و تريتيكاله داشتند. علاوه بر اين، لاين اوليه La (4B/4D)/b تريتي پايرم بيشترين ميانگين طول سنبله را نشان داد. در اين بررسي باتوجه به نوع كشت و اقليم مورد مطالعه، اگرچه لاين هاي تريتي پايرم، بيشترين مقدار را براي طول سنبله به خود اختصاص دادند، اما كمترين مقدار مربوط به صفات تعداد دانه در سنبله و وزن دانه در سنبله را داشتند. بر اساس نتايج تجزيه خوشه اي، ژنوتيپ ها به چهار گروه تقسيم بندي شدند. در گروه اول، دوازده لاين تريتي پايرم قرار داشتند كه براي صفت طول سنبله داراي بيشترين ميانگين بودند. پنج لاين اميدبخش تريتيكاله، هشت رقم گندم اصلاح شده ايراني و افغاني نيز در گروه سوم قرار گرفتند. نمودار دو بعدي حاصل از تجزيه مولفه هاي اصلي نيز نشان داد كه دوازده لاين ترتي پايرم اوليه هگزاپلوييد، از نظر صفات فنولوژيك نسبت به ساير لاين ها و ارقام مورد مطالعه برتري دارند. تجزيه باي پلات هم ضمن توجيه 2/82 درصدي تغييرات كل در دو مولفه اول، مشخص نمود كه لاين هاي تريتي پايرم اوليه هگزاپلوييد ma/b، St/b، La/b و (ka/b) (cr/b) f3 مي توانند به عنوان لاين هاي برتر براي برخي از صفات اندازه گيري شده، در مطالعات آتي استفاده شوند. همچنين براساس نتايج ضريب همبستگي، صفات روز تا ظهور سنبله و رسيدن فيزيولوژيك با دو صفت تعداد و وزن دانه در سنبله ارتباط منفي معني دار و بالايي را نشان داد.

In order to study of 13 primary chromosomal recombinant lines of hexaploid Tritipyrum in comparison with seven Iranian and two Afghan bread wheat cultivars and five promising triticale lines in hot and arid climate of Yazd as spring planting was carried out as a RCBD design with four replications on the farm of Yazd University. Some morphophenological traits were evaluated. The results showed that there was a significant difference between all studied genotypes in terms of all traits. The results of phenotypic correlation coefficient showed that heading and physiological maturity day had the highest negative and significant correlation with grain number and grain weight per spike. Tritipyrum cultivars with the highest average days to the physiological maturity, due to exposure to high temperatures, had a lower height than bread wheat and Triticale cultivars. La (4B/4D)/b showed the highest mean spike length. According to the type of cultivation and climate studied although Tritipyrum lines had the highest values for spike length, but they had the lowest values for the number of grains per spike and grain weight per spike. The results of principal component analysis showed that the first component determined 73% of the total variance. It can be concluded that the traits of stem elongation, heading, dough development and days to physiological maturity had the greatest impact on diversity. The genotypes studied in this study were classified into four clusters. In the first group, 12 Tritipyrum lines were included. Five Triticale lines and eight bread wheat cultivars were placed in the third group. The two-dimensional graph obtained from principal component analysis showed that the 12 Tritipyrum lines are superior to the other studied lines and cultivars in terms of phenological traits. Bioplate analysis, while explaining 82.2% of the total changes in the first two components, showed that the primary Tritipyrum lines include ma/b، St/b، La/b and (ka/b)(cr/b)f3 can be used as superior lines for some of the measured traits in future studies.