آرمان بازانديشانه - آرمان ازخودبيگانه در تحصيلات دانشگاهي

آينده و آرمان موضوعاتي هستند كه امروز بيش از هر روز مسأله‌مند شده‌اند. در وضعيت ابهام نااميد‌كننده‌اي كه آينده را فرا گرفته، نياز فردي، موفقيت شخصي و آينده‌ي نزديك، تلاش‌ها را به خود معطوف كرده و آرمان جمعي و آينده‌ي دور به موضوع ثانوي تبديل شده است. در چنين وضعيتي «خود» پيوند‌ش را از زمينه‌ي اجتماعي مي‌گسلد، از جامعه، تاريخ و از خويش بيگانه مي‌شود و به شيءوارگي ميل مي‌كند. دانشگاه و تربيت دانشگاهي در اين ميان چه نقشي ايفا مي‌كند؟ پرسش مشخص مقاله آن است كه دو دسته رشته‌ي علوم طبيعي و علوم اجتماعي با اين ازخودبيگانگي چه نسبتي دارند؟ دانشكده‌ي علوم اجتماعي دانشگاه تهران به عنوان نمونه‌ي نوعيِ يك دانشكده‌ي علوم انساني و دانشكده‌ي فنيِ دانشگاه تهران به عنوان يك نمونه‌ي نوعيِ دانشكده‌ي علوم طبيعي درنظر گرفته شد. با 15 دانشجو از هر يك از اين دو دانشكده درباره‌ي آرمان‌ها و آرزوهاي‌شان مصاحبه‌ي عمقي انجام شد. براساس نتايج به دست آمده، قانون عليت تك‌خطي و تعين‌گرايانه‌ي حاكم بر پرورش در فضاي علوم طبيعي و فني، به جهان انساني نيز سرايت مي‌كند. در فضاي اين رشته‌ها جامعه نه موجوديتي مستقل، كه جمع جبري مجموعه‌ي افراد منفرد ديده مي‌شود و آينده و آرمان چيزي بيش از موفقيت‌هاي شخصي دانسته نمي‌شود. در مقابل، در فضاي سيال و چندپارادايمي حاكم بر علوم انساني، رابطه‌ي فردجامعه رابطه‌اي پيچيده، چندجانبه و رفت‌وبرگشتي درك مي‌شود. موفقيت شخصي و آرمان جمعي درهم‌تنيده تلقي مي‌شود و آرمان، نه موفقيت فردي در قالب وضع موجود، كه خواستِ تغيير در وضع موجود دانسته مي‌شود.