هستي شناسي و نقش ادراكي خيال در فلسفه اسلامي(از ابن سينا تا ملاصدرا)

Ontology and Perceptual Role of Imagination in Islamic Philosophy (from Avicenna to Mulla Sadrā)

مقاله حاضر با هدف بررسي هستي شناسي و نقش ادراكي خيال از نظر ابن سينا، سهروردي، ملاصدرا، و به روش تحليل و استنتاج، به انجام رسيده است. ابن سينا ضمن آنكه قوه خيال و صورت هاي خيالي را امري مادي مي داند، به عالم مثال منفصل، توجه و اعتقادي ندارد. سهروردي نيز قوه خيال را مادي مي داند و در حالي كه صور خيالي را قايم به ذات مي پندارد، بر خلاف ابن سينا بر وجود عالم خيال منفصل تاكيد دارد. ملاصدرا به تجرد قوه خيال و صور خياليه باور دارد و همانند سهروردي، عالم خيال منفصل را مرتبه اي از مراتب هستي مي پندارد. ابن سينا خيال را مدرك و حافظ صور، يكي از مراحل اصلي در فرايند تجريد مفاهيم و هم چنين از مبادي تشكيل برهان، مي داند. سهروردي خيال را مدرك امر غايب و محل ظهور صور عالم مثال مي داند. ملاصدرا خيال وصور خياليه را عامل تشكيل ذهن، مبادي فعاليت هاي معرفتي و واسطه تبديل ادراكات، مي داند. ابن سينا به انطباع و حلول صور در نفس كه منتج از باور او به مادي بودن خيال و صور خياليه است، باور دارد. ملاصدرا اما با اثبات تجرد خيال و صورت هاي خيالي، كه مورد انكار ابن سينا و اثبات خيال متصل كه مورد انكار شيخ اشراق بود، موفق به تبيين فعال بودن خيال و صدوري بودن صور خيالي گرديد كه پيامدهاي مهمي در معرفت نفس، اتحاد نفس با صور ادراكي و ماهيت فرايند هويت يابي، داشته است.

The present study was conducted analytically and inferentially aiming at investigating the ontology and the perceptual role of imagination in the opinion of Avicenna, Suhrawardī and Mulla Sadra. Avicenna knows the imagination faculty and imaginative forms as a material issue, and has no belief and care to the separate ideas world. Suhrawardī knows the imagination faculty material, while he sees the imaginative forms substantive (existing in the separate ideas world) and from the Avicenna point of view, the separate imagination world in emphasized. Mulla Sadra belives in the abstraction of imagination faculty and imaginative forms and like Suhrawardī, he knows the separate imagination world as a degree of “the Degrees of Existence”. Avicenna views the imagination as the perceived and imaginative and also as the main stage in concepts’ abstraction process. Suhrawardī believes that the imagination is the perception of absent and place of appearance of ideas world’s forms. Mulla Sadra knows the imagination and imaginative forms as the factor for mind formation, basics of epistemic activities and the interface of perception transformation. Avicenna believes in impression and incarnation of forms in self resulting from his belief in materiality of imagination and imaginative forms. But, via proving the imagination abstraction and imaginative forms, as denied by Avicenna, and also proof of joined imagination, as posed by Suhrawardī, Mulla Sadra succeeded to elaborate the imagination activity and emanative imaginative forms which led to important consequences in self-knowledge, alliance of self to perceptual forms and nature of identification process.