بررسي پرسش هاي بلاغي با بن مايه هاي عرفاني در غزليّات كليم كاشاني

اغلـب شاعـران عـارف بـراي طـرح آمـوزه هـاي عـرفـانـي، از سـازۀ پــرسش بـلاغـي (Rhetoric Question) بهره گرفته اند. كليم كاشاني مشهور به خلّاق المعاني ثاني ( 990 - 1061) يكي از مشهورترين غزل سرايان سبك هندي بااستفاده از اين شگرد زباني، بن مايه هاي عرفاني از قبيل «دنيا، روح، استغنا، فنا، حسن، همّت، طلب، دل، وصل، صبر، حيرت، غيرت، معرفت، فقر، فنا، تقدير، عشق، طاير مراد و... » را در قالب پرسش هاي بلاغي با مفاهيم ثانوي مختلف طرح كرده است. پرسش بلاغي با مفهوم ثانوي انكار و با درون مايه هاي عرفاني، در غزليّات كليم كاشاني، بيشترين سهم و كاربرد، يعني (18/41%) را از آن خود كرده است. يكي از اصول اصلي عرفان عملي، اين است كه عارف براي اثبات حقيقت، لازم است به نفي تعلّقات دنيوي، بپردازد. رسيدن به مرتبۀ حيرت، محصول نفي تعلّقات دنيوي است. كليم كاشاني پس از درك عظمت خداوند، با درك ناتوانـي خود، با طرح سؤالات بلاغي، به سرزنش خـويش و انتقاد از نابسامانـي هـاي اجتماعـي پرداخته است. نگارندگان اين مقاله، با بهره گيري از روش تحليل محتوا، با هدف آشنايي هرچه بيشتر مخاطبين با آموزه هاي عـرفان عملي كليم كاشانـي، بـه بررسي بن مايۀ عرفاني پرسش هاي بلاغي در غزليّات او، پرداخته اند. به كارگيري «صور خيال و ابزارهاي ادبي اسلوب معادله، حسّاميزي، تلميح، حسن تعليل، و جناس» قالب پرسش هاي بلاغي كليم را فخيم جلوه داده است. پرسش هاي بلاغي با مفاهيم ثانوي «انكار، اعجاب، عجز و توبيخ» چهار ضلع اصلي بن مايه هاي غزليّات كليم كاشاني را تشكيل داده اند.