تقابل عرفان زاهدانه و عاشقانه در تذكرةالاولياي عطار نيشابوري

تذكرةالاوليا عطار نيشابوري يكي از چند منبع برجسته در شناخت احوال عارفان قرون مختلف از اول هجري تا زمان تأليف(قرن هفتم) است. در آن شرح زندگاني 97 تن از مشايخ صوفيه ـ كه هركدام وابسته به يك مشرب عرفاني بوده اند ـ آمده است. بررسي احوال و اقوال اين مشايخ، راهگشايي براي شناخت عقايد مختلف عرفاني است و سند قابل اعتباري در بررسي جريان شناسي عرفان مي تواند باشد. در اين مقاله مؤلفه هاي عرفان زاهدانه و عرفان عاشقانه از اقوال و روايت هاي تذكرةالاولياء بررسي شده است، عطار دسته بندي خاصي در گرايش هاي فكري اولياء انجام نداده و به ديده احترام احوال و اقوال هركدام را ذكركرده است. اما بررسي تقابل هاي عرفان عاشقانه و زاهدانه در زندگي آن ها نشان مي دهد، اوليا درمقابل عقايد همديگر واكنش نشان مي دهند؛ شريعت، كرامت و سماع، سه موضوع اصلي تقابل اولياست؛ در اقوال اولياي زاهد، پاي بندي به شريعت اصل است و مؤلفه هاي عرفان عاشقانه ديده نمي شود. اما در اقوال اولياي عاشق، اوليا با عبور از عرفان زاهدانه، گاه اعمال غيرشرعي انجام مي دهند، دلسوزي براي ابليس، شطحيات كفرگونه، اعتقاد به سماع، نفي كرامت ظاهري در ذكر اولياي عاشق آمده كه در احوال اولياي زاهد نيست، موضوع مشترك در اقوال اوليا در عرفان زاهدانه و عاشقانه، دنياستيزي است كه در ذكر تمامي آن ها بيان آمده است، خود عطار در گروه عرفان عاشقانه است و اين گرايش فكري را در تذكره نيز نشان داده است.