اثر كمپوست و زئوليت در دوره هاي زماني مختلف بر ميزان فرسايش پاشماني

سابقه و هدف: فرسايش پاشماني اولين مرحله فرآيند فرسايش آبي بوده كه در نتيجه جدايش ذرات سطح خاك توسط قطرات باران صورت مي‌گيرد. يكي از روش‌هاي كارا در راستاي كاهش فرسايش پاشماني خاك سطحي استفاده از افزودني‌هاي خاك است. حفاظت از خاك در مرحله پاشمان مي‌تواند نقش موثري در كاهش جدايش ذرات خاك، افزايش نفوذپذيري و در نهايت كاهش هدررفت خاك داشته باشد. هدف كلي از پژوهش حاضر بررسي تغييرات پاشمان كل، خالص بالادست و پايين‌دست با استفاده از افزودني‌هاي كمپوست، زئوليت و نيز تركيب آن‌ها بود. در اين بين زئوليـت بـا دانـه‌بنـدي مطلـوب موجـب بهبـود خـواص هيدروفيزيكي خاك مي‌گردد. هم‌چنين كمپوست مي‌تواند موجب بهبود خصوصيات ساختماني خاك شود. بنابراين براي انجام پژوهش حاضر از دو افزودني زئوليت و كمپوست با مقادير به‌ترتيب 07/0 و 09/0 گرم بر سانتي‌مترمربع و نيز تركيب آن‌ها براي بررسي تغييرات فرسايش پاشماني كل، خالص، بالادست و پايين‌دست خاك داراي بافت لومي‌شني استفاده شد. مواد و روش‌ها: خاك مورد استفاده از عمق صفر تا 20 سانتي‌متري جمع‌آوري و به آزمايشگاه انتقال داده شد. پژوهش در مقياس فنجان‌هاي پاشمان در شرايط آزمايشگاهي و با استفاده از شبيه‌ساز باران در شدت 80 ميلي‌متر بر ساعت انجام شد. هم‌چنين تغييرات دوره‌هاي زماني براي بازه‌هاي زماني 24 ساعت، دو، چهار، هشت، 16 و 32 هفته نيز ارزيابي شد. فرسايش پاشماني با جمع‌آوري ذرات پاشمان‌يافته طي هر باران و سپس خشك كردن آنها در دماي 105 درجه سلسيوس براي مدت 24 ساعت اندازه‌گيري شد. خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك با استفاده از روش‌هاي رايج آزمايشگاهي تعيين شدند. داده‌هاي فرسايش پاشماني با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون دانكن و GLM تجزيه و تحليل شد.يافته‌ها: آزمايش‌ها نشان دادند كه كاربرد تركيب كمپوست و زئوليت بر تغييرات پاشمان خاك بيشتر از اثر آن‌ها به صورت جداگانه بود. نتايج نشان داد كه تركيب كمپوست و زئوليت با درصد تغييرات پاشمان كل به‌ترتيب 93/68، 53/15، 51/49، 83/38، 83/38 و 66/77 درصد و پاشمان خالص به‌ترتيب 27/67، 9/10، 36/56، 72/32، 27/47 و 72/72 در دوره‌هاي زماني 24 ساعت، دو، چهار، هشت، 16 و 32 هفته درصد بود. هم‌چنين درصد تغييرات فرسايش خاك براي بخش بالادست فنجان پاشمان براي تركيب كمپوست و زئوليت به‌ترتيب 83/70، 83/20، 66/41،83/45، 16/29 و 33/83 درصد و براي بخش پايين دست فنجان پاشمان به‌ترتيب و 35/68، 92/13، 89/51، 70/36، 77/41 و 94/75 درصد مشاهده شد. بررسي تأثير دوره‌هاي زماني نشان داد كه در دوره‌هاي زماني 32 و هشت هفته بيش‌ترين كاهش در مقدار فرسايش پاشماني مشاهده شد. نتايج آماري نشان داد كه اثر بازه زماني و تيمار و اثر متقابل آن‌ها بر كاهش پاشمان كل و پاشمان خالص در سطح 99 درصد معني‌دار بود. هم‌چنين اثر بازه زماني و اثر متقابل بازه زماني و تيمار بر كاهش پاشمان بالادست و پايين‌دست (بجز اثر متقابل بازه زماني و تيمار بر پاشمان بالادست) در سطح 99 درصد معني‌دار بود.نتيجه‌گيري: اضافه كردن اين افزودني‌ها به خاك باعث كاهش فرسايش پاشماني خاك شد. هم‌چنين اثر گذشت زمان نيز باعث تأثير بيش‌تر افزودني‌ها براي كاهش مقدار فرسايش پاشمان گرديد. در بين افزودني‌هاي مورد استفاده اثر افزودني كمپوست بر كاهش فرسايش پاشماني بيش‌تر بود چرا كه اين افزودني با افزايش پايداري و تخلخل خاك مي‌تواند باعث اتصال ذرات خاك شده و در نتيجه مقاومت آن‌ها را در برابر انرژي باران افزايش دهد. در نهايت مي‌توان بيان نمود كه كاربرد افزودني‌هاي به صورت جداگانه و تركيبي مي‌تواند تغييرات مثبتي بر كاهش پاشمان خاك داشته باشد كه خود منجربه كاهش هدررفت خاك در دراز مدت خواهد شد.