روند شكل‌گيري و دگرگوني ساختار كالبدي-فضايي شوشتر در عصر ساساني و دوره انتقال از ساساني به اسلامي

The process of formation and transformation of the physical-spatial structure of Shushtar in the Sassanid era and the period of transition from Sassanid to Islamice physical-spatial structure of Shushtar in the Sassanid era and how it developed during the transition from Sassanid to Islamic

شوشتر با داشتن محوطه‌هاي بسيار از دوران پيش ‌از تاريخ تا دوران اسلامي همواره يك حوزه جغرافيايي با غناي فرهنگي بالا محسوب مي‌شده است. در اين ميان مطالعه بافت تاريخي شهر شوشتر در بازسازي فرايند زندگي اجتماعي ساكنان گذشته، شناسايي شاخص‌هاي معماري دوران مختلف و بررسي روند توسعه شهر اهميت ويژه‌اي دارد. پژوهش حاضر1 در نبود امكان كاوش‌هاي هدفمند باستان‌شناختي، به‌شيوه توصيفي- تحليلي با تكيه بر مستندات باستان‌شناختي و مطالعات كتابخانه‌اي درصدد پاسخ به چگونگي شكل‌گيري، توسعه و تحولات شهري شوشتر در دوره ساساني و دوران گذار از عصر ساسانيان به دوران اسلامي است. بر اساس نتايج حاصل از اين پژوهش وجود آثار باستان‌شناختي از جمله تأسيساتي به‌منظور بهره‌برداري از آب كارون كه عمدتاً به‌دوره ساساني تعلق دارند، ضرورت ايجاد استقرارهايي را در اين منطقه فراهم آورده است؛ از اين‌رو احتمالاً شوشتر در اوايل دوره ساساني متشكل از چند استقرار جدا از هم بوده كه بعدها در نتيجه گسترش فضاها به‌صورت شهري مستقل ظهور يافته است. هسته‌ اوليه شهر به‌علت شرايط مساعد زيستي، بدون نظارت نهاد حكومت شكل گرفته و بعدها با نظارت اين نهاد از طريق مهاجرات افراد و گسترش زمينه‌هاي اقتصادي، توسعه يافته است. با ورود اسلام همانند روند حاكم بر ساختار شهري اكثر شهرهاي ساساني، ربض شهر در مقايسه با شارستان، اهميت بيشتري مي‌يابد؛ بر همين اساس مسجد جامع در خارج از هسته‌ اوليه شهر در مكاني كه ظرفيت لازم براي توسعه شهري نداشت، ساخته مي‌شود و بازاري در امتداد مسير مسجد تا دروازه شادروان شكل مي‌گيرد.

Shushtar, with its large number of sites and archeological sites from prehistoric times to the Islamic era, has always been considered a geographical area with high cultural richness. Among these, the study of the historical context of Shushtar as a part of archaeological activities is of special importance in reconstructing the social life process of past residents, identifying architectural features of different periods and examining the development process of the city. The present study seeks to answer the formation, development and urban development of Shushtar during the transition from the Sassanid era to the Islamic era in the absence of the possibility of purposeful archaeological excavations in a descriptive-comparative-analytical manner based on archaeological documents and library studies. Based on the results of this research, the existence of archeological monuments, including facilities for the exploitation of Karun water, which mainly belong to the Sassanid period, has provided the need to establish settlements in this area; Hence, Shushtar probably consisted of several separate settlements in the early Sassanid period, which later emerged as an independent city as a result of the expansion of spaces. In fact, the original core of the city was formed without the supervision of a government institution due to favorable living conditions, and later developed under the supervision of this institution through the migration of individuals and the expansion of economic fields. With the advent of Islam, as in the process of governing the urban structure of most Sassanid cities, which led to the importance and development of Rabd against the decline of the importance of sharestan, The Grand Mosque is built outside the original core of the city in a place that did not have the necessary capacity for urban development, and a bazaar is formed along the path of the mosque to the gate of Shadruvan.