‍ منشأيابي و سير تحول نقوش اسفنكس و موجودات تركيبي انساني- حيواني روي مهرهاي عيلام باستان

The Origin and Evolution of Sphinx Motifs and human-animal imaginary creatures on the seals of ancient Elam

اسفنكس به موجوداتي تركيبي اطلاق مي‌شود كه متشكل از سر انسان و بدن شير است.شواهد باستان شناسي و مطالعه‌ي روي مهرها نشان مي‌دهد كه سابقه‌ي نقش اسفنكس به اواسط هزاره سوم ق.م بر مي‌گردد. اين موجودات تخيلي را مي‌توان به عنوان بخشي از باورهاي مذهبي عيلاميان روي مهرهاي آن‌ها دانست كه شايد بيانگر اعتقاد به پرستش خداياني به اشكال انساني-حيواني و يا به عنوان موجوداتي نگهبان بوده است. هر چند كه هزاره اول ق.م را مي-توان اوج رواج اين نوع نقوش دانست، اما اين نقش در هزاره‌هاي قبل از آن نيز وجود داشته است. پرسشهاي اصلي مطرح شده در پژوهش اين است كه بر اساس نقوش مهرهاي ايلامي، منشأ فرهنگي نقوش اسفنكس متعلق به جامعه يا جوامع كدام منطقه فرهنگي بوده است؟ و هر گونه نقوش اسفنكس ‌ها با توجه به تفاوت‌شان از نظر ظاهري، چه كاركردي داشته اند؟ هدف از اين پژوهش، خاستگاه فرهنگي- منطقه‌اي اسفنكس‌ها و موجودات انساني-حيواني بر اساس نقوش مهرها با روشي توصيفي–تحليلي است و سپس به مقايسه آن‌ها با نقوش مشابه در مناطق ديگر با رويكرد تطبيقي پرداخته مي‌شود. نتايج بيانگر آن است كه منشأ نقوش اسفنكس‌ها بر روي مهرهاي ايلامي به حوزه جنوبشرقي در محوطه‌هايي مانند تپه يحيي و تل ابليس و مربوط به اواسط هزاره سوم ق.م است. لذا نقش اسفنكس و موجودات تركيبي با سر انسان و بدن حيوان بر روي مهرهاي ايلامي، هنري وارداتي از مناطق ديگري غير از فلات ايران نبوده است و احتمال دارد كه از هنر عيلام به هنر مناطق ديگر مانند ميان‌رودان و سوريه باستان رفته باشد

Sphinx is a Latin word with the Arabic equivalent of the Sphinx, which in ancient Greek art refers to creatures a combination of the human head and the body of a lion. Archaeological evidence on the seals it shows that the history of the role of sphinx in the Iranian plateau, especially in the art of Elam, dates back to at least the middle of the third millennium BC and as part of the religious beliefs of the ancient Elamites.They are shown on religious-mythological seals. The role of these creatures may have reflected the belief in the worship of deities in human-animal forms and as guardian beings. Although the first millennium BC and subsequent periods can be considered the peak of the prevalence of this type of motifs,but this role has existed in the previous millennia.Therefore, the purpose of this study is to identify the origins of sphinxes and human-animal creatures in Elamite culture based on seal designs in a descriptive-analytical method and then compare them with similar designs in other regions.According to this study, the origin of the designs of sphinxes on Elamite seals to the southeastern part of Iran in areas such as Tepe Yahya and Iblis and related to the middle of the third millennium BC.Therefore, the role of sphinx and hybrid creatures on Elamite seals was not an art imported from other regions than the Iranian plateau,and it is possible that it went from ancient Elamite to art of other regions such as Mesopotamia and Syria.